لزوم توجه جدی به سبک زندگی اسلامی
خبرگزاری تکریم خبر مصاحبه ای را با دکتر محمدمهدی مومنی ها دبیر کل بنیاد بین المللی تکریم ادیان و مذاهب در خصوص سبک زندگی داشته است که متن کامل این مصاحبه به این شرح است:
معنای سبک زندگی در مفهوم کلی چیست و سبک زندگی اسلامی به چه معناست ؟
سبک زندگی در مفهوم کلی نشان دهنده میزان نفوذ یک نظام، فرهنگ و تمدن در متن یک جامعه است و تمامی تمدن ها و نظام های فکری برای حفظ بقای خود تلاش می کنند تا سبک زندگی مشخصی را به مردم ارائه دهند زیرا تا یک نظام به سبک زندگی تبدیل نشود آرمان هایش اجرا نخواهد شد و اگر جامعه ای سبک زندگی یک نظام را نپذیرد به این معنا است که مبانی فکری و ارزش های آن نظام را قبول ندارد. سبک زندگی اسلامی به معنای چشم پوشی از لذات و نعمات نیست بلکه در این روش زندگی رنگ خدایی می گیرد؛ انسان ها قادر به زندگی ساختگی نیستند و اگر اینگونه باشد زندگی آن ها دوامی ندارد همانگونه که یک نقاش به صورت طبیعی نگاه خاصی به دنیای اطراف خود دارد و با ظرافت به زیبایی های طبیعت می نگرد و همچنین یک شاعر که برای شاعرانه زیستن هیچ تلاشی جز زیستن انجام نمی دهد بنابراین سبک زندگی نشان دهنده میزان حضور ارزش های جامعه در رفتارها است. اصول اخلاقی و ارزش های انسانی در تمامی زمان ها و مکان ها یکسان و نامتغیر است. فطرت و سرشت آدمی در همۀ ادوار تاریخ، اصول ثابت اخلاقی داشته و پذیرش انسان ها را نسبت به آنها نهادینه کرده است.
چرا می بایست به سبک زندگی اسلامی پایبند باشیم؟
هنگامی که قرآن به موحدان و حق جویان سفارش می کند که پیامبر گرامی اسلام را الگوی رفتاری خود قرار دهید «و لکم فی رسول الله اسوه حسنه لمن کان یرجوا الله و الیوم الآخر و ذکر الله کثیراً» چه جای تردید است که زنان و مردان مسلمان باید از پیامبر الگو گرفته و اصول کلی رفتاری را از اول شخصیت بزرگ اسلام فرا بگیرند. همانطور که نمی توان الگو بودن پیامبر اسلام و سفارش قرآن در این زمینه را مختص به زمان و مکان خاص دانست، پایبندی پیامبر نیز به آن اصول و کیفیت برخوردشان با موانع و عمل به آنها برای همه انسانها الگو است.
هر کسی که می خواهد از دنیای خود به خوبی استفاده کند، و این دنیا را معبر خوبی برای آخرت خود قرار دهد، روشی بهتر از سبک زندگی دینی پیدا نمی کند، چرا که خالق دین و دنیا یکی است. آن کسی که دین را خلق کرده است دنیا را هم خلق کرده است. پس او از آنجایی که بهترین شناخت را نسبت به دین و دنیا دارد، سبک زندگی ای به عنوان بهترین آموزه و برنامه استفاده از دنیا برای آخرت قرار داده است. ”
تحقق سبک زندگی اسلامی چه اهمیتی دارد؟
تحقق سبک زندگی اسلامی یکی از ضرورت های اساسی برای رسیدن به تمدن نوین اسلامی است. این امر خود مستلزم توجه جدی اندیشمندان مسلمان به موضوع سبک زندگی و راه های وقوع آن در فرد و اجتماع است. یکی از مسائل مهم برای رسیدن به این امر توجه به مبادی و مبانی سبک زندگی اسلامی است؛ زیرا سبک زندگی اسلامی تنها با تحقق این مبانی واقع شده و دوام پیدا خواهد کرد.
با بررسی رابطه دو مسأله مهم معنای زندگی و سبک زندگی از دیدگاه عقل و معرفت بشری و ربوبی، نشان می دهد که سبک زندگی افراد ریشه در معنای زندگی داشته و به همین جهت وقوع هر نوع سبک زندگی از جمله سبک زندگی اسلامی، نیازمند شکل گیری معنای زندگی متناسب به عنوان پایه و بنیاد آن است. رابطه معنای زندگی و سبک زندگی چیست؟ و این رابطه چه تاثیری در جهت تحقق یک سبک زندگی معین و به ویژه سبک زندگی اسلامی دارد؟ و تأثیر تفکرات جهانی سازی بر الگوی خانواده چه می باشد؟
استفاده از تکنولوژی های روز و فناوری های پیشرفته در سبک زندگی اسلامی جایگاهی دارد؟
زمانی که سخن از ورود تکنولوژی به جریان زندگی در کشور یا جامعه ی خاصی به میان می آید مفهوم انتقال تکنولوژی و اثرات آن بر سبک زندگی و اخلاق نیز مورد توجه قرار می گیرد. انتقال تکنولوژی، مسئله‌ای مهم است که باید با توجه به توانمندی کشورها ارزیابی شود تا امکان کاربرد، جذب و انطباق آن با شرایط محلی افزایش یابد. به بیانی دیگر، انتقال تکنولوژی باید امکان دسترسی و کسب تکنولوژی را برای کاربرد مؤثر آن در توسعه اقتصادی و رشد کشورهای نسبتاً عقب‌مانده از نظر تکنولوژی، فراهم کند. «اخلاق» در زبان فارسی، در مقابل دو اصطلاح «Ethics» و «Morality» به کار می‌رود. به همین دلیل، این مفهوم هم به معنای هنجارها و ارزش‌های اخلاقی است و هم به معنای علمی که در مورد این هنجارها سخن می‌گوید و هم به معنای فلسفه‌ای که علم اخلاق را موضوع پژوهش خود قرار می‌دهد. امروزه، نقش اخلاق در انتقال و توسعه تکنولوژی به دلیل تأثیری که فناوری های جدید بر سبک زندگی انسان های می گذارند، اهمیت ویژه ای پیدا کرده است. معنایی که از نسبت اخلاق و تکنولوژی برداشت می‌شود، ارزش‌هایی اخلاقی است که در شکل‌گیری تکنولوژی مدرن نقش داشته‌اند. معنای دیگری که از نسبت اخلاق و تکنولوژی به دست می‌آید، اخلاقی است که افراد دیگر با تکنولوژی می‌بایستی رعایت کنند. این امر، هم شامل افرادی است که تکنولوژی را به وجود می‌آورند و هم کسانی که آن را به کار می‌برند و هم افرادی که آن را تحلیل و نقد می‌کنند. در دنیای کنونی، رابطه‌ای مستقیم بین توسعه تکنولوژی و پیشرفت اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی از یک سو و سبک زندگی و مسائل اخلاقی از سوی دیگر، برقرار است .
اینکه اگر تکنولوژی بدون فرهنگ و آموزش صحیحِ مصرف و بهره برداری آن وارد کشوری شود، خود به خود مورد سوء استفاده قرار می گیرد و اگر هم این اتفاق نیفتد حداقل تا استفاده صحیح و پی بردن به امکاناتش زمان و هزینه زیادی صرف خواهد شد. بسیاری از لوازم زندگی و بسترهای ارتباطات اجتماعی از کوچک تا بزرگ امروز از غرب آمده، یا با تکنولوژی غرب ساخته شده است. بر این اساس نمی‌شود گفت استفاده نکنید! ولی باید مراقب باشیم در سبک زندگی‌مان تاثیر نگذارد. پس نیاز است با ورود هر تکنولوژی، دست اندرکاران فرهنگی هر جامعه به دنبال اشاعه ی فرهنگ صحیح استفاده از آن تکنولوژی باشند که قاعدتاً این فرهنگ از کشوری به کشور دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت خواهد بود و منطبق با موازین عرفی و فرهنگ پذیرفته شده آن منطقه یا کشور است خصوصاً در کشور ما که بحث مسایل و قوانین اسلامی نیز برای آن محدودیت هایی قایل است. اسلام وهمه ادیان الهی موافق علم و تکنولوژی هستند و می توان به نحو صحیحی در زندگی از آن استفاده کرد.
آیا رشد چشم گیر تکنولوژی موجب تغییر سبک زندگی می شود ؟
هم زمان با رشد چشم گیر تکنولوژی، معنای زندگی مردمی که در حال دست و پنجه نرم کردن با آن هستند نیز تغییر پیدا می کند. تکنولوژی به مثابه یک ابزار می تواند از یک سو در خدمت افراد قرار گیرد و از سوی دیگر خود را بر آنها تحمیل می کند. زندگی مردمان عصر حاضر میان انقیاد ناشی از تسلط تکنولوژی و عاملیت منتج از در اختیار گرفتن تکنولوژی به منزله ابزاری جهت رسیدن به هدف در نوسان است. صنعتی شدن، توسعه و پیشرفت از جمله مفاهیمی هستند که رشد تکنولوژی را توجیه می کنند. تکنولوژی هر روز بیشتر در زندگی افراد رسوخ می کند و زندگی آنها را تحت تاثیر قرار می دهد. به بیان دیگر یکی از مهمترین اثرات توسعه تکنولوژی تغییر سبک زندگی ما بوده است که در حقیقت سلایق و زیبایی شناختی ما را بطور کامل عوض کرده است. لذا وقتی سبک زندگی را عوض می کند یعنی محیط را هم عوض کرده و برای توده مردم، یک نظام اخلاقی جدید که مبتنی بر عضویت در یک نظام تکنولوژیک باشد را ایجاد می نماید. شما دیگر بعنوان یک «انسان» زندگی نمی کنید بلکه بعنوان جزئی از تکنولوژی زندگی می کنید، نه اینکه لزوماً غیر انسانی باشید بلکه انسان یک هویت جدیدی پیدا می کند، بعنوان بازیگری در عرصه تکنولوژی.
جایگاه تکنولوژی و نحوه بهره برداری از صنعت پویا و روبه رشد فناوری اطلاعات و ارتباطات در سطح جهان به جهت اهمیت اثرات آن به جامعه، اقتصاد و اشتغال و … توجه همگان را به خود جلب کرده که کشور ما نیز از این قاعده مثتثنی نیست. شناسایی دقیق عرصه تکنولوژی موجب می شود تا علاوه بر اخذ اطلاعات ارزشمند در این راستا بتوان از اطلاعات یاد شده در امر سیاست گذاری برای تکنولوژی ها نیز بهره برد.
برای اینکه انتخاب سبک زندگی مردم دچار بحران نشوند چه باید بکنند؟
مفهوم سبک زندگی می بایست به شکل اصولی تبیین شود. سبک زندگی فقط قالب زندگی نیست. سبک زندگی شامل قالب و محتواست. روح و جسم زندگی است. ظاهر و باطن زندگی است. سبک زندگی عبارت است از: اولا نگاه به زندگی و عالم هستی(یعنی افکار و عقاید) ثانیا احساس نسبت به زندگی که همان حب و بغض ماست نسبت به افراد نسبت به افعال و نسبت به اشیاء. ثالثا سبک زندگی یعنی برنامه ها و روش ها و رفتارهای ما. مجموعه اینها را می گوئیم سبک زندگی. نگاه، ناشی از افکار و باورهاست، و حب و بغض ها، ناشی از احساسات و علاقه هاست، و برنامه ها و روشها و رفتارهای زندگی.
اگر این را به عنوان تعریف سبک زندگی در نظر بگیریم، در این صورت امام زمان (عج) به‌روز ترین بشر می‌باشند. یعنی از زمان معصومین بوده اند تا به امروز، همه تحولات را دیده اند، همه پیشرفت ها را دیده اند، ولی همین شخصیت والا مقام که آگاهترینرین، به‌روز ترین و عالم ترین انسان است، پیامبر اکرم را الگوی خود و همه انسانها می دانند.
خداوند متعال نیز الگوی زندگی انسانها را قرآن و عترت می داند.
فرهنگ سازی درست و صحیح برای زیستن اسلامی چگونه بایستی باشد؟
همانطور که مقام معظم رهبری (مدظله العالی) فرمودند: «فرهنگسازی کار نخبگان و فرهنگ سازان کشوراست. و شما جوان ها باید خودتان را برای این آماده کنید؛ این، رسالت اصلی است.» و ایشان همچنین برای نهادینه کردن فرهنگ درست زیستن و زندگی سالم داشتن از نظر دین اسلام، بحث «خودکنترلی» و خود را همیشه و همه جا مسئول کارها و کرده های خویش دانستن را مطرح کرده و می فرمایند: «همین بحث سبک زندگی و اسلوب زندگی به حسب نظر اسلام، این در داخل بسیج می تواند یک معیار برای خودشناسی باشد. بحث این نیست که دستگاه های برتر و بالاتر بیایند ما را عیار بزنند، ببینند چه جوری است، بحث این است که خودمان، خودمان را عیارسنجی کنیم. رفتار ما در محیط کار چگونه است؟ رفتار ما با همسر و فرزند چگونه است؟ رفتار ما در محیط زندگی و محیط اجتماعی چگونه است؟ رفتار ما با زیردست چگونه است؟ با کسی که بالادست ماست، رفتار ما چگونه است؟ رفتار ما با دوست چگونه است؟ با دشمن چگونه است؟ این ها همه در اسلام اندازه و معیار دارد. خودمان را بسنجیم. این می شود عیار خویش را سنجیدن، خود را درست شناختن. اگر ازاینجا شروع کردیم، بنیان زندگی ما، بنیان کار ما در همۀ بخش ها، بخصوص در بسیج، که حالا محل بحث ماست، تقویت خواهد شد. »
در پایان اگر بخواهم جمع بندی از سخنانم داشته باشم این است که در زندگی مان باید معیار داشته باشیم . برای فهم اینکه سبک زندگی ما، اسلامی است یا خیر، باید معیار سنجش داشته باشیم. اما پیش از این باید سبک زندگی اسلامی را به درستی بشناسیم. معیار رفتار ما در جامعه اسلامی باید مبتنی بر اسلام و آموزه های اسلامی باشد. خدامحوری، حاکمیت ارزش های اسلامی در زندگی از مهم ترین معیار اسلامی بودن سبک زندگی اسلامی است. باید زندگی فردی و اجتماعی ما مبتنی بر اسلام و رهنمودهای قرآنی باشد. در این صورت، می توان امیدوار بود که زندگی ما به سبک و شیوه اسلامی است.یکی از اهداف بنیاد بین المللی تکریم ادیان و مذاهب پیاده سازی الگوی مناسب سبک زندگی در جامعه است و معرفی سبک زندگی اسلامی به عنوان کامل ترین روش زندگی برای همه انسانها، در این خصوص اقای دکتر ابوالفضلی هم اقدامات ارزشمندی را انجام داده اند که جا دارد از ایشان تشکر و قدردانی داشته باشم