مصاحبه با دبیرکل

تاثیرات کرونا در دینداری مردم و برگزاری شعائر دینی

دبیرکل بنیاد بین المللی تکریم ادیان و مذاهب گفت : دین در فعالیت‌های جمعی، دارای دو نقش اساسی  و موقعیت متفاوت است . از یک‌سو عاملِ انگیزه‌بخش حضور احاد مردم در این محافل است و نقش علّی در برپایی و ترتیبات آن دارد و از سوی دیگر معلول این موقعیت‌ها است؛ به عبارتی این محافل خود به تقویت دینداری مشارکت‌کنندگان کمک می‌کند و  دین، علت مُحدثه اجرای مناسک و تعظیم شعائر و برپایی تجمعات دینی است. آنها به نحو مستقل و بدون پشتیبانی‌های معنابخش و تعیین‌کننده دین، هیچ موضوعیت و حقانیتی ندارند. در مقابل آن نیز فعالیت‌هایِ جمعیِ دینی و شعائر، یکی از علت تقویت دینداری و بقای دین هستند.

به‌گزارش تکریم خبر  دکتر محمدمهدی مومنی ها در پاسخ به این پرسش که تعطیلی مناسک دینی می‌تواند سطح دینداری را متأثر کند؟ گفت : تعطیلی و وقفه در فعالیتهای دینی می تواند موجب کاستن از تأثیرات مثبتشان بر دینداری مردم شود ولی باید توجه داشت که دین، مولود مناسک نیست و اتکای محض و تامّی به اماکن مقدس و برگزاری جمعیِ عبادت و تعظیم شعائر و برپایی محافل و مجالس مذهبی ندارد. به همین جهت چنین نیست که با توقف در آنها به سرعت دچار تنازل شود. البته طولانی شدن تعطیلی‌ها و عدم جایگزین‌های مناسب و جبران‌کننده‌ برای آن ، می تواند اثرات سوئی باقی بگذارد که به ‌تدریج  آشکار خواهد شد. خصوصاً در ادیانی نظیر اسلام و بالاخص در مذهب تشیع که این بُعد در آن بسیار پر اهمیت است که البته در حال حاضر در این خصوص تمهیدات خوبی انجام شده است.

وی گفت : دین دارای ابعاد و جنبه‌های مختلف می باشد و در ادیان بزرگ نظیر اسلام، کامل‌تر نیز شده و با انسان که موجودی چند بُعدی است، سروکار دارد. یک سبب دیگر آن، ظرفیت و کارکردهای متفاوتی است که این ابعاد دارند و با تأثیرگذاریِ بر روی هم، یکدیگر را تکمیل و تقویت می‌کنند. روشن است با توجه به شرایطی که کرونا تحمیل کرده، موقعیت برای تقویت ابعاد فردی‌ترِ دینداری بیشتر فراهم است و ابعاد جمعی‌ترِ آن، تضعیف خواهند شد.

دبیرکل بنیاد بین المللی تکریم ادیان و مذاهب تاکید کرد : از ابعاد جمعی دینداری، یکی «مناسک» است به معنی عبادات جمعی و دیگری «شعائر» که دربرگیرنده مراسم و گردهمایی‌هایی جمعی و حضور در اماکن زیارتی و مذهبی و همچنین محافلی که به منظور فعالیت های تعلیمی و تربیتی تشکیل می‌شوند می باشد که در زمره جلوه‌های جمعی حیات دینی محسوب می شوند. کرونا به این نوع از فعالیت‌های دینی لطمه زده و آنها را به تعطیلی کشانده است. کرونا اگر چه به تقویت و تشدید توجهات دینی کمک می‌کرد؛ ولی موجب توقف بخش قابل توجهی از فعالیت‌های دینی شده است. آن دسته‌ای که اتفاقاً بروز و ظهور مهمی در جوامع دینی نظیر جامعه ما دارند.

وی گفت : ارتباط معناداری بین مصائب و بحران‌های بشری با گرایش مردم به دینداری و  پر رنگ شدن معنویات در زندگی وجود دارد و این براساس تحقیقاتی است که در کشورهای مختلف صورت گرفته است، بطور مثال طبق نظرسنجی سایت گالوپ باور دینی مردم آمریکا در سالی که حادثه یازده سپتامبر اتفاق افتاد، افزایش پیدا کرد. این نشان می‌دهد به طور طبیعی اقبال به دین در شرایط بحرانی افزایش می یابد.

دکتر  مومنی ها  گفت : در کشور ما اگرچه بیماری کرونا به طور موقت موجب توقف و یا تغییر در برگزاری مناسک و شعائر دینی شده است، اما نظرسنجی‌ها نشان می‌دهد که اعتقادات مذهبی مردم در این بحران افزایش یافته است. از سوی دیگر نیز افزایش فعالیت‌های انسانی و فداکارانه کادر درمان و بهداشت و هم‌دلی و کمک‌رسانی اقشار مختلف جامعه را شاهد هستیم که خود موید افزایش روحیه دین مدارانه در این گونه رفتارهاست.

دکتر مومنی ها در پاسخ به این پرسش که در دوران پسا کرونا نگاه انسان ها به جهان، خلقت و معنویت چگونه است؟ گفت: مسلما دنیای بعد از کرونا دنیایی مشترک با دغدغه ها و عناصر فرهنگی مشابه خواهد بود. بیماری کرونا یک معضل در همه  جهان  و در بین تمام ادیان مشترک است و این اشتراک موجب می شود بیشتر مردم  دنیا و پیروان اکثر ادیان برای رفع این معضل به یک گونه دعا کنند یا یک نوع احساس دینی از خودبروز دهند. در دوران پسا کرونا در بیشتر کشورها به نوعی فهم مشترک از دین پیدا می شود و به مولفه های مشترک دینی از جمله دعا و نذرهای شبیه به هم بیشتر توجه خواهد شد.

دکتر مومنی ها ، درباره ماهیت ارتباطات دینی در دنیای پسا کرونا اظهار کرد: فضای مجازی در زمان وقوع حوادث و بحران های اساسی چون بحران کرونا، اهمیت بیشتری پیدا کرده است. اهمیت این فضا در همه حوزه ها دیده می شود. فضای مجازی امکان مناسبی برای آغاز شکل گیری تغییرات عمده در بحث و نظر و طرح مناقشات دینی است، امکانی موازی با فضای واقعی که می تواند نتایج مثبت و غیر مثبت داشته باشد.

وی ادامه داد: در دوران کرونا تاثیرات فضای مجازی نسبت به فضای واقعی پر رنگتر است، چون برای بیشتر افراد به اجبار این امکان فراهم نمی شود که بتوانند کنش دینی بیرون از این فضا را داشته باشند . شرایط جدید با محوریت فضای مجازی،  تغییراتی خواه یا ناخواه ایجاد می کند. مهم ترین این تغییرات، ظهور اشکال جدید رفتارهای دینی جدید و در عین حال بازبینی رفتارهای قدیمی است.

دبیرکل بنیاد بین المللی تکریم ادیان و مذاهب  گفت : در جامعه مذهبی ما مناسک و آیین های دینی بسیار مورد توجه می باشند.  فضای مجازی یکسری مناسک را با شکل نوین عرضه کرده است و امکان فضای دیگری برای دینداری فراهم گردیده است. به عنوان مثال زیارت های مجازی و حتی نذرها و فاتحه خوانی مجازی فراهم شده است. برای تدفین، تطهیر، عزاداری ها و حتی دعا کردن و زیارت حرم های مطهر، امکان های جدیدی را فراهم کرده است.امکان زیست متفاوت به لحاظ مناسک و رفتارهای دینی به شکل گسترده ای ایجاد گردیده است.

دکتر مومنی ها گفت: نکته حائز اهمیت  دیگر در مورد فضای مجازی اینکه این فضا امکان کار و مشاغل جدید دینی را فراهم کرده است. به عنوان مثال مکان های دینی مجازی از جمله موزه های دینی، مکان دعاخوانی ، مناسک تفریحی ایجاد شده و همچنین فیلم های دینی مجازی تولید شده است.

وی بیان کرد: این روزها برخی از افراد که دغدغه دینی دارند در سایت ها  و گروه های مختلف و کانال های  فضای مجازی به طرق متفاوت به فعالیت می پردازند و از این فضا برای رفع دغدغه ها و دلواپسی های خود استفاده می کنند به همین دلیل در فضای مجازی  شاهد یکسری خلاقیت های دینی هستیم.  مثلا  شاهد نذوراتی برای رفع هر چه زودتر این بیماری هستیم  یا به دیگران توصیه می کنند برای رفع بلا ،چه دعاهایی بخوانند. این فضا به همگان نشان می دهد که نه تنها جماعت دینی، از بین نرفته  بلکه این جماعت می تواند در فضاهای مختلف، از جمله فضای مجازی جامعه را تشویق کنند که در میدان دین و عمل دینی باقی بمانند.

این محقق و پژوهشگر در پاسخ به این پرسش که با توجه به نیاز مضاعف به رسانه ها به ویژه تلویزیون و رسانه های اینترنتی، تمرکز آنها باید بر تولید چه محتوایی باشد؟ اظهار کرد: افراد مذهبی نیاز به فضا و میدان دینی دارند و در شرایط فعلی که مجبور  هستند در خانه باشند و  به تنهایی دعا بخوانند؛ تلویزیون در این شرایط می تواندبسیار تاثیر گذار باشد و در جهت افزایش آگاهی و شناخت مردم اقدام نماید. در همین ایام محرم امسال تلویزیون با نمایش برنامه های مذهبی مختلف و عزاداری های متنوع عملا بخش عمده ای از نیازهای دینی مردم را تامین کرد.

دکتر مومنی ها در مورد اینکه با توجه به فضای پساکرونا مناقشات دینی در آینده به چه صورت خواهد بود، گفت: مهم ترین تغییر و تحول این است که یکسری آیین ها که در حال حاضر بالاجباردر انزوا انجام می شود، در نزد افراددرونی می شوند به عنوان مثال پیش از کرونا به مراسم دعای کمیل می رفتند، اما در دوران پساکرونا اگر افراد دچار دلتنگی نشوند از فضای مجازی استفاده می کنند ولی در بسیاری موارد هم مردم به اهمیت برگزاری شعائر دینی به صورت گروهی پی می برند و بیش از گذشته در این مراسمات شرکت می کنند.

وی تصریح کرد: وظیفه علمای دینی  و فقها در شرایط فعلی  این است که به سوالات و دغدغه های دینی مردم و شباهاتی که در فضای مجازی مطرح می شود از طریق فضای مجازی پاسخ دهند ، فقها از این طریق می توانند فضای جدیدی برای گفت وگوهای دینی تولید کنند و یکسری مناقشه های دینی را پاسخ دهند و برخی از مردم را از دلواپسی ها و وسواس های دینی رها کنند.

دبیرکل بنیاد بین المللی تکریم ادیان و مذاهب با تاکید به اینکه هر چند کرونا جان بسیاری از مردم جهان  و پیروان ادیان مختلف و مسلمانان را گرفته است، اما این  اتفاق موجب ایجاد شرایط و اثراتی ماندگار در زندگی مردم جهان و به طور خاص زندگی دینداران شده است، گفت: از جمله این اثرات ظهور مناقشه ها و سوالات بسیاری در نزد دینداران شده است مثلا ما  در این مدت با کنار گذاشتن بسیاری از مراسم  دینی و عدم انجام اداب دینی ،راه سکولار به پیش گرفته ایم ؟ ایا می توان دین بدون مراسم تصور کرد؟ ایا در شرایط بحران، انسانها خدا را صدا نمی زنند بلکه به علم  یا تکنولوژی پناه می برند؟ نقش علمای دین در این شرایط چیست؟ ایا ابزارهایی چون رسانه ،فضای مجازی ،رساله ها و احکام مجازی می توانند به دغدغه های دینی و انسانی پاسخ دهند؟ و بسیاری موضوعات دیگر .

دکتر  مومنی ها ادامه داد: تغییر در ساختار دینداری در سطح کرونا تعامل انسانهای روی زمین را به کلی دگرگون کرده است . بسیاری معتقدند که”این ویروس بسیار کوچک چنان میدان های بزرگ جهان را خلوت کرده است کاری که شاید از عهده هیچ دولتی قدرتمندی هم بر نمی آمد. قطعا این بحران موقتی است و این تغییرات بر سر جای خود بازگشت  کند . اما در پاسخ به این سوال که  اگر کسی عادت کرد که به جای مسجد در خانه نماز بخواند ،آیا او دوباره به مسجد بازخواهد گشت ؟ بله مردم به مسجد بر می گردند زیرا بخش عمده ای از مراسم جمعی دیدار جماعت های دینی است و دلتنگی از محروم شدن این دیدار ،افراد را به جماعت بر می گرداند. خوشبختانه مجتهدین پابه پای پزشکان، به  رعایت اصول بهداشتی  جهت عدم گسترش بیماری توجه کرده اند . روحانیت همدل و پا به پای مردم، به دستورات بهداشتی احترام و برخی از مراسم را به صلاحدید پزشکی ،ممنوع اعلام کرده اند. در این دوره و شرایط کرونا کمترین نقد متوجه علما و روحانیت شده است .فقه اسلامی از این منظر بسیار پویا و هم پا بوده است و حاوی پیامی انسانی است که  آسایش دیگری ،جان دیگری ،آبروی دیگری و مال دیگری اهمیت دارد و ضرر به دیگری مطلقا حرام است . اگر شخصی بداند که حضور او در جمع موجب ضررمی شود باید آن محل را ترک کند. علما و مراجع مسئولیت و ضمان افراد را در برخورد با این بیماری یادآوری می کنند و در این خصوص فتواها و دستورات بسیار مناسب و کاربردی صادر نموده اند که در این شرایط بسیار راهگشا بوده است. همچنین نقش رهبر معظم انقلاب در این خصوص بسیار ارزشمند و تاثیر گذار بوده است.