حضرت زهرا؛ الگوی اخلاقی و رفتاری برای بشریت
(محمدمهدی مومنی ها)
در زندگی معنوی انسان‌ها، همواره الگو، اسوه و راهنما نقش مهمی در پیشبرد شخصیت انسان‌ها دارد؛ در این عرصه، خداوند با توجه به حکمت و رافت که نسبت به بندگان دارد، پیامبران و ائمه معصومین را به عنوان آیینه‌های هدایت بشر قرار داد، تا غرض اصلی خلقت که همان هدایت و یکتاپرستی است محقق شود.
قرآن کریم، رسول خدا حضرت محمد مصطفی(ص) را الگوی شایسته و اسوه ی حسنه ی مؤمنان معرفی کرده است، در این الگوگیری فرقی میان زن و مرد نیست، اما به جهت خُلق و خو و مسئولیت های خاص زنان، لازم است آنها از جنس خود نیز، الگویی ارزشمند داشته باشند تا از نظر پذیرش الگو و روشن شدن مصادیق اسوه پذیری، به راه و رسم و سیره ی اخلاقی و خانوادگی او اقتدا کنند. پیامبر(ص) خود در سخنانش، فاطمه(س) را از وجود خود می داند و بارها در جمع مؤمنین می فرماید: فاطمه(س) پاره ی تن من است. وجود فاطمه(س) از وجود رسول خدا(ص) جدا نیست و سیره ی او جلوه ی دیگری از سیره ی پیامبر است.
به گواه قرآن و روایات، پیامبران و امامان به عنوان مشخص‌ترین نشانه و بهترین الگو می‌باشند و در میان این انوار درخشان، به شهادت امامان معصوم (علیهم‌السّلام)، حضرت صدیقه کبرا فاطمه زهرا سلام‌الله علیها، شاخص‌ترین نشانه می‌باشند.
حضرت زهرا سلام‌الله علیها به عنوان برترین بانوی عالم هستی، دارای ابعاد والای شخصیتی و اخلاقی می‌باشند و الگویی بی نظیر برای زنان و مردان در همه دوران هاست؛ الگویی که تأسی به آن نه‌تنها آثار رنج و زحمت را از زندگی‌ها بیرون می‌برد، بلکه منشأ خیرات و برکات زیادی برای زندگی فردی و اجتماعی ما خواهد بود. در این میان، الگو بودن آن حضرت نکته‌ای نیست که تنها شیعیان به آن اذعان داشته باشند، بلکه وقتی منابع تاریخی و روایی را بررسی می‌کنیم با نمونه‌های بسیاری مواجه می‌شویم که حتی علمای غیر شیعی اعم از دانشمندان اهل سنت و حتی بزرگان مسیحیت و سایر ادیان به آن اشاره کرده‌اند.
حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) تلاش‌ها و مجاهدت‌های زیادی در زندگی اجتماعی از خود نشان دادند که برخی از آنها عبارتند از :
۱. مقام خضوع و عبادت دربرابر خداوند؛
۲. مقام والای اخلاقی و علمی ؛
۳.دفاع از حق و ظلم‌ستیزی ؛
۴. دفاع از امام معصوم تا پای جان.
۵. رعایت حقوق فرزندان و همسر
۶. تحمل سختی‌ها
با توجه به اینکه تنها شناختن ابعاد نورانی شخصیت ایشان برای اصلاح جامعه و سیر به سمت تعالی کافی نیست و نظر به اینکه وظیفه مداری ایجاب می‌کند این ابعاد برای محیط جامعه و افکار عمومی هم روشن شود، وظیفه ما در قبال ایشان این است که این بانو را با این ابعاد شخصیتی بیان شده، به جامعه بشناسانیم و معرفی کنیم.
فاطمه(س)، ادامه ی راه و سیره ی رسول خدا(ص) در همه ی زمینه هاست از جمله بندگی خدا، تقوا و عبادت، حجاب و عفاف و…، اما آنچه در زندگی کوتاه حضرت، برای اسوه پذیری خاص زنان از ایشان بیشتر مبتلور شده است سیره ی حضرت، در عرصه ی خانواده و همسرداری و تربیت فرزندان است. امام باقر(ع) در عظمت و جلالت مادر بزرگوارش فاطمه(س) می فرمایند: اطاعت فاطمه(س) بر تمام بندگان الهی از جن و انس، پرندگان و حیوانات، پیامبران و ملائکه واجب است.
شیخ صدوق، از بزرگترین محدث شیعه، روایتی را از پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم)، درباره مقام خضوع و بندگی دخترشان نقل می‌کند، که توجه ودقت به آن، بسیار مفید است:
فاطمه، حوریه بهشتی در قالب انسان است هر وقت در محراب خود برابر پروردگارش جل جلاله می‌ایستد نورش به فرشتگان آسمان می‌تابد، چنانچه نور ستارگان بر زمین بتابد و خدای (عزّوجلّ) به فرشتگانش می‌فرماید: ای فرشتگان من، ببینید کنیزم فاطمه، که بزرگ کنیزان من است در مقابلم ایستاده و اعضای بدنش از ترسم می‌لرزد و دل بعبادتم سپرده است.
وقتی می‌خواهیم صفات و ویژگی‌های حضرت زهرا سلام‌الله علیها را بشماریم و آنها را بررسی کنیم، نمی‌توانیم همه جوانب امر را بازگو کنیم. چون خصلت‌های نیکوی ایشان تمام نشدنی است. درباره لقب «ام ابیها» هم همین طور است. یعنی شخصیت بزرگوار و کاملی مانند پیغمبر اکرم صلی‌الله علیه و آله باید تعریف کند و بگوید چطور به دختر خود چنین لقبی داده است. اما در میان روایت‌ها و احادیث معتبری که در اختیار داریم می‌توانیم به گوشه‌هایی از رفتارهای محبت‌آمیز حضرت زهرا سلام‌الله علیها نسبت به نبی مکرم اسلام پی ببریم. جالب این است که حتی برادران اهل سنت ما هم به خصلت‌های بی‌نظیر حضرت فاطمه سلام‌الله علیها رجوع کرده‌اند و ایشان را الگوی خود قرار داده‌اند.
آن حضرت در هر مرحله از زندگی خود رفتار ویژه ای داشتند. گاهی در نقش دختر کاملی برای پدر خود حاضر بودند و نقش فرزندی را به نحوی ادا می‌کردند که پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله به ایشان لقب «ام ابیها» را دادند. یعنی فرزندی که از شدت دلسوزی و وفاداری و مهربانی نسبت به پدر خود، مانند مادر پدر است.
زمانی در نقش همسری برای حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام بودند. آن هم همسری کامل، دلسوز، وفادار، مؤمن و دارای جمیع خصلت‌های نیکو و پسندیده‌ای که در زندگی اسلامی باید مورد توجه قرار بگیرد.
از سوی دیگر گاهی در نقش مادری ظاهر می‌شدند و نمونه کامل از مادری هستند که می‌توانند فرزندان خود را به بهترین وجه ممکن تربیت کند. چه فرزندان پسر و چه فرزندان دختر خود را. به طوری که هر کدام از آنها بهترین و کامل‌ترین انسان‌های روی زمین هستند و خود، سرمشقی برای مردم تاریخ شده‌اند.
در یک دوره‌ای هم حامی امامت بودند. ایشان به نحوی از امام زمان خود، دفاع کردند که مردان آن روزگار و بلکه همه تاریخ باید دفاع از امام زمان را از آن بانوی مکرم یاد بگیرند. گاهی با سخنرانی و خطابه کار را پیش می‌بردند و نمونه آن خطبه جامع و پندآموز فدکیه است. در شرایطی هم جان خود و فرزندی که باردار بودند را برای دفاع از حق و دفاع از امام به خطر انداختند تا جایی که این فداکاری و ایثار منجر به شهادت ایشان و فرزندشان شد.
درشان و جایگاه حضرت زهرا نزد پیامبر در روایتی در کتاب جامع الاصول آمده است : هر زمانی که حضرت زهرا سلام‌الله علیها به سوی پیغمبر اسلام صلی‌الله علیه و آله می‌رفت، آن حضرت با شتاب به استقبال دختر خود می‌رفتند.
با تعمق در این روایت به چند نکته مهم پی می بریم. اول آن که عبارت «هر زمانی» را استفاده کرده است و این موضوع به این مفهوم است که چه حضرت زهرا سلام‌الله علیها در سن خردسالی بودند و چه در دوران بزرگ‌سالی ایشان، همیشه نبی مکرم اسلام صلی‌الله علیه و آله چنین واکنشی نسبت به ورود ایشان داشته‌اند. در عین حال چه یک بار در روز و چه چند بار در روز به سمت آن حضرت می آمدند، نبی مکرم اسلام هر بار این گونه با دختر گرامی خود رفتار می‌کردند.
مشخص است که این نه تنها به جهت احساسات پدری بوده بلکه به جهت عظمت مقام و درجات رفیع آن شفیعه روز جزا بوده که رسول اکرم به آن علم و آگاهی داشته‌اند. درواقع پیامبر صلی‌الله علیه و آله درخت بلند رسالت بوده و صدیقه کبرا سلام‌الله علیها ثمره آن هشتند.
از طرف دیگر عنوان شده است که رسول خدا صلی‌الله علیه و آله با شتاب به استقبال حضرت زهرا سلام‌الله علیها می رفتند. به این معنا که از جای خود بلند می‌شدند، چند قدمی حرکت کرده و جلو می رفتند تا از ایشان استقبال کنند. دقت کنید که این نوع رفتار نهایت ادب و احترام و تجلیل از شخصیت حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها است که پیغمبر خدا صلی‌الله علیه و آله با ایشان داشته‌اند.
یکی از لقب‌هایی که به حضرت صدیقه کبرا سلام‌الله علیها داده شده، لقب محدثه است که به این معنا اشاره دارد که این بانوی ارجمند احادیثی را در ارتباط با عالم الهی دریافت می‌کردند. چون محدثه در اصطلاح به شخصیتی گفته می‌شود که با او از عالم غیب گفت‌وگو می شود. عبارت ساده و قابل درک آن، کسی است که به عالم غیب متصل باشد.
در قرآن کریم تعبیری راجع به حضرت مریم سلام‌الله علیها عنوان شده است که خدای متعال می‌فرماید: «یَا مَرْیَمُ اقْنُتِی لِرَبِّکِ وَاسْجُدِی وَارْکَعِی مَعَ الرَّاکِعِین.» شبیه همین عبارت در مورد حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها عنوان شده است.
از طرف دیگر به این موضوع هم باید نظر شود که مصحف حضرت صدیقه طاهره سلام‌الله علیها که هیچ نوع شک و شبهه‌ای در مورد آن وجود ندارد، از طریق حضرت جبرئیل علیه السلام برای ایشان آورده شده است. چنانکه این صحیفه یکی از اسرار مربوط به ائمه اطهار علیهم السلام است. در عین حال حدیث شریف کساء که حضرت زهرا سلام‌الله علیها آن را نقل فرموده‌اند، سند دیگری است که محدثه بودن ایشان و ارتباط با عالم الهی را تائید می‌کند.
در حدیثی از سوی حضرت صاحب الزمان عجل الله تعالی فرجه الشریف می‌خوانیم که: «حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها الگوی کاملی برای من هستند.» ، شخصیت کامل و جامع حضرت بقیه الله الاعظم ارواحنا له الفداء این تعبیر را در مورد حضرت فاطمه زهرا سلام‌الله علیها به کار برده‌اند. وقتی ایشان از بانوی مکرم اسلام الگو می‌گیرند، جای بحث و شکی باقی نمی‌ماند که همه مردان و زنان مؤمن ایشان را الگو و سرمشق خود قرار بدهند.
در زیارت‌نامه صدیقه کبرا سلام‌الله علیها می‌خوانیم: «السلام علیک ایتها الصدیقه الشهیده». شهادت آن حضرت بر اثر ضربه وارده و تألمات روحی پس از درگذشت پیامبر صلی‌الله علیه و آله بوده. امام صادق علیه السلام فرموده: «کسانی که در تاریخ بسیار گریه می‌کردند پنج نفرند: حضرت آدم، یعقوب، یوسف، یحیى و فاطمه (علیهم السلام)».
شأن و منزلت حضرت زهرا سلام‌الله علیها، جایگاه رفیعی است که از درک ما فراتر رفته است. البته ما می‌توانیم از این فضیلت‌ها استفاده کنیم و تا حدی که می توانیم خودمان را شبیه ایشان کرده و مانند آن بزرگوار زندگی کنیم. هرچند که برخی از این فضایل تنها به ائمه اطهار علیهم السلام اختصاص دارد ولی بعضی دیگر از خصلت‌های شایسته ایشان قابل اقتباس برای ما هم هست. گاهی اوقات خودمان و نفسمان را با حضرت زهرا سلام‌الله علیها محک بزنیم.
با توجه به اینکه خداوند تمام نعمت‌ها از جمله معرفی الگوی مناسب را به ما عنایت کرده است و از سویی، غرض خلقت هم جزء به هدایت معنوی بشر محقق نمی‌شود، باشناخت کامل آن بانوی نمونه، گفتار و رفتارشان را، نقشه راه خود قرار داده و همیشه توجه داشته باشیم که به حکم عقل و فطرت، طی این مسیر بدون بهره بردن از تعالیم و آموزه‌های ناب آنها میسر نیست و تلاش نماییم در مسیر رضایتشان حرکت کنیم و شاگردان خوبی برای مکتب اهل‌بیت بخصوص حضرت زهرا سلام‌الله علیها باشیم.