لزوم بهره برداری صحیح از شبکه های اجتماعی در راستای معرفی اسلام
گفتاری از دکترمحمدمهدی مومنی ها دبیر کل بنیاد بین المللی تکریم ادیان و مذاهب و رئیس مرکز رصد و مطالعات سایبری جهان اسلام
فناوری ارتباطات و اطلاعات و انقلاب دیجیتالی، در چند سال اخیر تغییرات وسیع و سریعی در جنبه های مختلف زندگی جوامع اعم از فرهنگی اجتماعی، اقتصادی و یا سیاسی پدید آورده است.
الگوهای ارتباطی به طور روزافزونی از مرزهای ملی فراتر رفته، آمار اتصال به اینترنت وکاربران آن بهطور تصاعدی در حال رشد است. انتشار پرشتاب اینترنت، ماهواره و فناوری های دیجیتالی، ارتباط همزمان میان بخشهای وسیعی از جهان را ممکن ساخته است. درنتیجه بسیاری از کنترل‌های ملیاطلاعات بیاثر شدهاند. امروزه نقش رسانهها و میزان نفوذ آنها در ساخت سیاسی جوامع بر کسی پوشیده نیست. برخی از نظریهپردازان ارتباطات معتقدند که امروز جهان در دست کسی است که رسانهها را در اختیار دارد. نقش عمده رسانهها در شکلدهی به افکار عمومی باعث شده که اهمیت رسانهها تا این حد مورد توجه قرار گیرد.
به گمان بسیاری از اندیشمندان، تأثیرات شگرف این پدیده نوین قرن معاصر در امنیت و استقلال ملی تا به آنجا است که کشورهای پیشتاز این عرصه، فاتحان جهان نوین و بهره مندان، نتیجه دستاوردهای بشری خواهند بود و آن دسته از کشورها که از این مهم غافل باشند، در زمره مغلوبان این دوره از تاریخ محسوب گشته، منابع آنها دستخوش تاراج گردیده و سرنوشتشان توسط دیگران رقم خواهد خورد. از این رو، ورود توانمند مسلمانان جهان به این عرصه، دیگر یک انتخاب نبوده و الزامی تاریخی است.
کشورهای اسلامی با جمعیتی بیش از یک میلیارد نفر و در وسعتی بیش از ۳۱ میلیون کیلومترمربع بخش عظیمی از گستره کره زمین را در برگرفته، ولی در معادلات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جایگاه و شأن متناسب با خودشان را پیدا نکرده‌اند. طی دهه‌های گذشته تلاش‌های متعددی شده است تا کشورهای اسلامی با همکاری و تلاش جمعی بتوانند ضعف و ناتوانی خود را در سطح نظام بین‌المللی تا حدی رفع نمایند، ولی آن تلاش‌ها کمتر به نتیجه مطلوب و مورد نظر رسیده است. امروزه فضای مجازی و شبکه های اجتماعی بستر مناسبی برای همکاری های مسلمانان در جهت نمایش چهره رحمانی اسلام است.
پس از گسترش ویروس کرونا استفاده از فضای مجازی در سطح بین المللی و کشورهای اسلامی گسترش فراوانی یافت و عملا بسیاری از اقداماتی که سابقا به صورت واقعی و در جمع های محدود مانند برگزاری سیمنارها و همایشها برای ترویج اسلام انجام می شد به فضای مجازی انتقال پیدا کرد و جمع زیادی از آن استفاده می نمایند.
در کشورمان نیز طی ۴۲سال گذشته انقلاب اسلامی ایران، همواره با انواع جنگ های دشمن مورد تهاجم قرار داشته است. جنگ سیاسی، نظامی، روانی، نامتعارف و سلاحهای شیمیایی استفاده از عوامل داخلی و ضدانقلاب، تحریک همسایگان و دشمنان خارجی، اما دشمن همچنان در صدد ضربه زدن به نظام اسلامی است و از هر روزنه و یا هر دسیسه و نقشه ا ی به دنبال اهداف خویش است و به طور رسمی جنگ نرم را در عرصه های جدید مانند فضای مجازی طراحی و به اجرا گذارده است.
امروزه شبکههای اجتماعی سکاندار اقیانوس پرتلاطم اینترنتاند. شبکه‌هایی که مبتنی بر فناوری “وب ۲” و ۳ فعالیت داشته و با اجتماعگرایی مجازی نقش اساسیای را در معادلات رسانهای جهان بازی میکنند. این وب‌سایتها علاوه بر قابلیت شبکهسازی مجازی، امکان استفاده از فرصتهای مختلف در فضای اینترنت را اعم از جستجو، خواندن و به اشتراکگذاری اخبار، آپلود عکس و فیلم، نوشتن یادداشتها و عضویت در گروههای مختلف، تحرک سیاسی فراهم کرده و این امر باعث اقبال کاربران اینترنتی به شبکههای اجتماعی شده است. فضای مجازی بسته به ساختهای اجتماعی شکل مییابد و رشد فناوری، همگرایی رسانهای و مسائل مربوط به آن، در شرایط اجتماعی گوناگون بروندادهای متفاوتی داشته است.
شبکه های اجتماعی
در دنیای ارتباطات علمی، شبکههای اجتماعی را می‌توان از بسترهای مؤثر در تولید علم، اشتراک عقاید و رشد فردی و اجتماعی دانست. هدف شبکه اجتماعی این است که با فراهم آوردن امکان ارتباط بین سرمایه‌های فردی و تشکیل سرمایه اجتماعی، به رشد و ارتقای سطح علم کمک کند.
انقلاب ارتباطات، نوع جدیدی از ارتباطات مجازی را که خالی از روح حاکم بر روابط واقعی اجتماعی است به وجود آورده است. از طریق ماهواره، اینترنت و… جهان جدیدی به موازات جهان واقعی به وجود میآید. رسانههای الکترونیکی مخاطبان وسیع و متکثری دارند که مجموعههایی از حیث محتوای نمادین را به این مخاطبان عرضه میکنند. در چنین شرایطی فضای مجازی شکل میگیرد و فرهنگها همه از طریق واسطـههای الکتـرونیکی منتقـل میشوند و مفاهیـم زمان و مکـان معانی تازهای پیدا میکنند. فواصل زمانی و مکانی عملاً از میان برداشته میشوند و انتقال اطلاعات، دادهها و سرمایهها و امکان ارتباط همزمان میان افراد در نقاط مختلف بهوجود میآید.
هدف کلی هر شبکه اجتماعی، ایجاد سرمایه اجتماعی و تسهیل ارتباط بین متخصصان، هنرمندان و صاحبان حرفههای متعدد است. تبدیل سرمایه فردی به سرمایه اجتماعی، از مسائل مهم و مورد توجه تمامی حوزه‌های علمی است. از این طریق، دانش فردی به دانش جمعی تبدیل و در واقع از دانایی جمعی برای حل مسائل و مشکلات دنیای علم بهره‌برداری میشود وجود شبکه های اجتماعی در بین مسلمانان می تواند زمینه مناسبی برای گسترش فرهنگ اسلامی و سنتهای حسنه اسلامی باشد.
شاید آنگاه که یک پژوهشگر آفریقایی در کنفرانس باشگاه رم تحت عنوان: «جهان در آستانه قرن بیستویکم» گفتار خود درباره «عصر نوین فرهنگ و ارتباطات» را با این جملات به پایان برد، کسی سخنان او را چندان جدی نگرفت؛ او معتقد بود که «دوران کنونی تمام میشود و عصر تازهای آغاز می‌گردد. تاکنون در هیچ زمانی بشر برای بقا تا این حد به قدرت انطباق و تخیل نیاز نداشته است. عصر جدید فرهنگ و ارتباطات، در مرحله نخست، عصری است که انسان باید در آن شجاعت خود را متحول کند.»
جریان ارتباطی دنیای اسلام برپایه اصولی بنا نهاده شده است مهمترین اصل آن توحید و حاکمیت خداوند درتمام ابعاد می باشد جامعه ای که براساس توحید شکل گرفته باشد به سمت شکل گیری مفهومی ازجامعه به نام امت پیش میرود مفهوم امت یا جامعه اسلامی ازمرزهای ملی و سیاسی و مفهوم دولت ملت مدرن فراتر می رود ارتباط بین فرهنگی و بین المللی عنصارضروری امت اسلامی است
شبکه های اجتماعی به عنوان کانال مهم و موثری درشکل گیری ارتباط میان فرهنگی دربین کشورهای جهان اسلام وترویج فرهنگ اسلامی است.
البته درحال حاضرفضای مجازی باماهیت شبکه اجتماعی مستقل دربین مسلمانان وجود ندارد مسلمان درابتدا و پیش ازشکل گیری جریان بیداری اسلامی درمنطقه مهمترین ملاک آنها برای ایجادشبکه اجتماعی مجازی پاک بودن آن بوده است پس ازجریان های مذکوربیشتربه سمت الگویی درحال حرکت هستند که بتوانند ازطریق این کانال ارتباطی فضایی برای اتحادووحدت مسلمین ایجاد کنند والبته موفقیت های خوبی در این خصوص بدست آمده است.
البته علمای کشورهای اسلامی هم باید با از بین بردن تفرقه‌های موجود در مباحث دینی و روشن کردن مفاهیم شبهه‌‌برانگیز دینی در فضای مجازی و الگو قرار دادن سیره پیامبر(ص) و دستورات قرآن، محور اصلی انسجام اسلامی در این فضا باشند. دست برادری شیعه و سنی در فضای مجازی اصل بزرگی است که باید حفظ شود. انسجام مسلمانان با از بین بردن شبهه‌ها و اصل مفهوم اسلام روشن میشود.
کاربران و فعالان مجازی هم باید خود را از جهت علمی و پاسخ‌دهی به شبهات مخالفان مجهز کنند تا با تسلط خود بر مباحث اسلامی پاسخ منطقی به مخالف ارائه کنند. برای شکل‌گیری انسجام اسلامی در فضای مجازی، باید از اهانت کردن به گروه‌ها و فرقه‌های دیگر پرهیز شود، اگرچه به ناحق باشند.
شبکه های اجتماعی اسلامی نمایانگر تفکر حاکم بر جوامع اسلامی است به طوری که بعد از عادی سازی روابط چند کشور اسلامی با رژیم صهیونیستی تحقیقات و بررسی ها نشان داد ،برخلاف مواضع محتاطانه دولت‌های برخی کشورهای عربی و اسلامی، مردم منطقه با انتشار مطالب و پیام‌ها در شبکههای مجازی و اجتماعی بشدت مخالفت خود را با عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی اعلام کردند.
مردم و دولت‌های کشورهای عربی درباره توافق ناظر بر عادی‌سازی مناسبات بین اسرائیل با دو کشور امارات و بحرین پژوهشی پیرامون پست‌های منتشر شده در شبکههای اجتماعی کشورهای عربی‌زبان صورت گرفت و بر اساس آنو ۸۹ درصد پست ها در شبکههای اجتماعی بیانگر مخالفت مردم با عادی سازی روابط هستند.
اهمیت حضور مسلمانان در فضای مجازی
اکنون نیز با مجهز شدن به سلاح فناوری اطلاعات هر مسلمان می تواند به وظیفه خود یعنی پاسداری از اسلام عمل نماید که در این راه نیاز به برخی اقدامات می باشد که از جمله آنها:
-نشر فرهنگ و ارزشهای اسلامی در فضای سایبری
-مقابله با تهدید نرم دشمن در جهت مقابله با اسلام در فضای سایبری
-استفاده بهینه از توانمندیهای عموم مسلمانان در فضای مجازی و هدایت و ساماندهی آنان در راستای اهداف اسلامی
-انجام ماموریتهای ویژه در فضای مجازی و جلوگیری از کارشکنی ها و ایرادات امنیتی در فضای مجازی
– حضور گسترده بانوان در این فضا برای تبلیغ الگوی زن اسلامی
-وبلاگ نویسی دینی و تعالی بخشی اسلامی
-همکاری های متخصصان هنری
-هویت یابی و هویت بانی از اصالت ناب اسلامی
-ارزش آفرینی و بهره مندی از نخبگان فرهنگی و سرمایه های اجتماعی
-اشاعه موازین و مبانی حجاب اسلامی
-رفع شبهات و جبران خلاءهای موجود در این حوزه فضای مجازی برای تاثیر در افکار عمومی دانشگاه و جامعه
-کاهش نقش مخرب دشمنان در فضای مجازی
-اطلاع رسانی به موقع، حجیم و موثر از طریق اینترنت
-ایجاد فضای مناسب و مطلوب برای افکار عمومی، دانشگاه و جامعه
-مقابله با هرگونه عملیات روانی دشمن و گروههای افراطی در دانشگاه و جامعه