امام موسی کاظم اسوه صبر و مقاومت

بیست و پنجم رجب سالروز شهادت هفتمین امام و پیشوای شیعیان حضرت امام موسی کاظم (ع) است؛ ایشان اُسوه مقاومت، عبادت، سخاوت و کرامت بود و با صبر و شکیبایی، تمام تلاش خویش را برای تحکیم پایه های اسلام راستین به کار بست و در برابر حکومت جور و ظلم عباسی ایستاد و شاگردان بزرگی را تعلیم و تربیت کردند.

حضرت امام ابوالحسن موسی بن جعفر (ع) هفتمین امام شیعیان در هفتم صفر ۱۲۸ هجری قمری در ابواء‌ محلی میان مکه و مدینه دیده به جهان گشود.

پدر بزرگوار ایشان حضرت امام صادق (ع) ششمین امام و پیشوای مومنان و حمیده خاتون  مادر ایشان بانویی آگاه و حدیث دان بود و از نظر دانش، تقوا و ایمان ، بر همه زنان عصر خود پیشی گرفت؛ به گونه ای که امام صادق از ایشان خواست به تدریس و تعلیم و ارشاد زنان مسلمان بپردازد و زن ها را امر می فرمود که در اخذ مسائل و احکام دین به او رجوع نمایند.

حضرت امام موسی کاظم (ع) به دلیل زهد و عبادتش در میان پیروانش به عبد صالح مشهور شد و به خاطر داشتن حلم، بردباری و فرو بردن خشم خویش به کاظم شهرت یافت و مردم مدینه او را زَیْنُ المُجتَهدین (زینت تلاش‌ گران) می‌ نامیدند.

از لقب های دیگر ایشان می توان به «امین و صابر» اشاره کرد و کنیه های امام هفتم (ع) «ابوعلی، ابوالحسن، ابو ابراهیم، ابو اسماعیل و باب الحوائج» است.

شیخ مفید درباره امام موسی کاظم علیه السلام می گوید: «ابوالحسن موسی، عابدترین، سخی ترین و با شخصیت ترین اهلِ زمان خودبود». شیخ طبرسی می نویسد:«آن حضرت حافظ ترین مردم نسبت به کتاب خدا بود… و مردم مدینه، او را زینت کوشندگان در عبادت خدامی نامیدند».

ابن ابی الحدید درباره آن حضرت می گوید: «فقاهت، دیانت، عبادت، بردباری و شکیبایی، همه در آن حضرت جمع بود».

یعقوبی، تاریخ نگار مشهور، درباره وی می نویسد: «موسی بن جعفر، عابدترین مردم زمان خود بود».

این امام همام (ع) از چشمه دانش الهی و علم بیکران پدرش بهره های فراوانی برد و با آموزه های اسلامی و برترین صفت های انسانی همچون پارسایی، تقوا و بخشندگی آشنا شد و آن را توشه راه خود برای پیشوایی مسلمانان کرد.

امام موسی کاظم (ع) اسوه استواری و مقاومت در راه اسلام ناب محمدی بودند همین امر و توکل ایشان به پشتوانه‌ای قوی و نیرومند همانند پروردگار نیز زمینه را برای حرکت و ایستادگی ایشان در مقابل دشمنان فراهم می‌کرد نکته‌ای که در آموزه‌های قرآنی بهترین پشتوانه برای هر انسان حقیقت طلبی بیان شده اتّکا به پروردگار عالم است و میانبرترین و نزدیک‌ترین راه در معرفت و قرب به حق، توجه به عبادت و معنویت است.

توانایی و استعداد بی نظیر باب الحوائج (ع)، در مناظره و گفت و گوهای علمی میان ایشان و دانشمندان زمان خویش تبلور یافت و مخالفان و دشمنان خاندان عصمت و طهارت را بیش از پیش نگران ساخت.

از شمار مذاهب اسلامی که در اواخر قرن اول هجری پیدا شد و پس از آن هم سهم عمده ای در درگیری های فکری جامعه اسلامی داشت، مذهب اعتزال بود. اصل اساسی این مذهب، توجیه مسائل دین در سایه عقل بود که افراط در این زمینه، نتایج مطلوبی به همراه نداشت و باعث شده بود گاهی صفات متضاد به خدا نسبت داده و گاه برخی از صفاتی که به تصریح قرآنْ خدا متصف به آن هاست، از حضرت باری تعالی سلب کنند. امام کاظم علیه السلام مبارزه با کژاندیشی های این گروه را، در برنامه خویش قرار دادند.

با شهادت ششمین پیشوای شیعیان، ‌ رهبری دینی، علمی، سیاسی و تربیتی امام کاظم (ع) آغاز شد. اندیشه های سیاسی امام موسی بن جعفر(ع)، بر اصول شریعت و سنت پیامبر (ص) ‌ و امامان استوار بود.

هفتمین ستاره آسمان امامت در علم، حلم، فروتنی، سخاوت و بخشندگی زبانزد همگان بود و بدخواهان و دشمنان خویش را با عفو و احسان بی مانندش تربیت و راهنمایی می کرد.

دوره امامت موسی بن جعفر (ع) با حکومت چهار طاغوت جور خلیفه های بنی عباس ؛ منصور دوانیقی، مهدی عباسی، ‌ هادی عباسی و هارون الرشید همزمان بود.

این امام معصوم (ع) با وجود تمام محدودیت ها و ظلم های حاکمان همواره تلاش خویش را برای انجام دادن رسالت سنگین امامت و هدایت مسلمانان به کار می بست و با تربیت ‌افرادی شایسته و ورود آنها به دستگاه حکومتی، ‌از وجود آنان در پیشبرد منافع و هدف های جامعه مسلمانان بهره می جست.

 امام موسی کاظم (ع) همواره مومنان و یارانشان را از نزدیک شدن به دستگاه خلافت منع می‌کردند البته با این همه برای رفع مشکلات شیعیان در دستگاه خلافتی حاکم مستبد استفاده می‌کردند لذا کسب این موقعیت از یک سو موجب نفوذ در دستگاه حکومتی می‌شد و از سوی دیگر باعث می‌شد مردم تحت حمایت کارگزاران نفوذی امام قرار بگیرند. به قدرت رسیدن «علی بن یقطین» در دستگاه خلافت در همین راستا بود. وی که از شاگردان برجسته امام و شخصیتی مورد اعتماد بود از طرف هارون به وزارت برگزیده شد. علی بن یقطین در تمام مدت وزارت، دژی استوار و پناهگاهی مطمئن برای شیعیان محسوب می‌شد و در آن شرایط دشوار برای تامین اعتبارات لازم به منظور حفظ حیات و استقلال اقتصادی یاران این امام بزرگوار نقش مؤثری ایفا می‌کرد نکته قابل توجه این که وی چندین بار خواست از پست خود استعفا دهد، که «امام موسی کاظم (ع)» او را از تصمیمش برگرداند.

محبوبیت و جایگاه خاص ایشان در میان مردم و اعتقاد آنها به شایستگی امام موسی کاظم (ع) برای نشستن بر مسند خلافت و امامت موجب شد تا خشم دستگاه حاکم بر انگیخته شود و مهدی خلیفه عباسی، ‌ دستور داد تا امام(ع) را در بغداد دستگیر کنند، اما پس از خوابی که دید و به دلیل شخصیت امام (ع) با عذرخواهی موسی بن جعفر (ع) را آزاد کرد.

بیشتر عمر امام موسی کاظم (ع) در تبعید و زندان گذشت و سالیان متمادی مورد آزار و اذیت دستگاه جور بنی عباس قرار گرفت.

بر اساس منابع شیعه و سنی، امام کاظم (ع) بسیار اهل عبادت بود؛ به همین دلیل برای او از لقب عبد صالح استفاده می شود. بر پایه برخی گزارش ها امام کاظم (ع) آن قدر عبادت می کرد که زندان بانان ایشان نیز تحت تاثیر قرار می گرفتند.

شیخ مفید موسی بن جعفر را عابدترین مردم زمان خود دانسته و گزارش کرده است که آن حضرت چنان از ترس خدا گریه می کرد که محاسنش از اشک خیس می شد و دعای «عَظُمَ الذَّنْبُ مِنْ عَبْدِکَ فَلْیَحْسُنِ الْعَفْوُ مِنْ عِنْدِکَ» – («گناه از بنده ات بزرگ شد، پس عفو از پیشگاهت، نیکو و زیبا خواهد گردید) را تکرار می کرد و دعای «اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْأَلُکَ الرَّاحَهَ عِنْدَ الْمَوْتِ وَ الْعَفْوَ عِنْدَ الْحِسَابِ» – (بارالها از تو راحتی هنگام مرگ و گذشت هنگام محاسبه اعمال را، مسئلت می کنم) را در سجده می خواند.

نقش انگشتری امام کاظم (ع) – «حَسْبِی اللهُ حَافِظِی» به این معنی که (خداوند برای حفاظت از من کفایتم می کند) ‌و «الْمُلْکُ لِله وَحْدَهُ» -(مُلک و فرمانروایی تنها از آن خدای یگانه است) بوده است.

احادیث فراوانی از امام کاظم (ع) در منابع حدیثی شیعه روایت شده است، این روایات بیشتر در موضوعات کلامی چون «توحید»، «بداء» و «ایمان» و نیز موضوعات اخلاقی است، همچنین مناجات هایی از جمله دعای جوشن صغیر از ایشان نقل شده است.

سرانجام هارون الرشید خلیفه ظالم عباسی، با دستور به سندی بن شاهک امام هفتم (ع) را در بیست و پنجم رجب ۱۸۳ هجری قمری و در ۵۵ سالگی مسموم کرد و به شهادت رساند.

امروز بارگاه نورانی و ملکوتی امام موسی کاظم (ع)  و نوه ایشان امام جواد علیه السلام در منطقه ای به نام قریش که بعدها کاظمین نامیده شد در غرب بغداد میعادگاه دوستداران اهل بیت علیهم السلام است.

 

(دکتر محمدمهدی مومنی ها)