اهمیت و ارزش شب قدر
محمدمهدی مومنی ها///
شب قدر از شبهای باعظمت،پرفضیلت و بااهمیت سال است. دلیل فضیلت این شب بر دیگر شب‌ها، اموری است که در این شب محقق می‌شود.
این شب بزرگ در ماهی پرفضیلت یعنی رمضان است که از برترین ماهها در نزد خدا است. ماهی است که خداوند آن را جهت اهدای بالاترین هدیه خود به جهان بشریّت، یعنی «قرآن مجید» برگزیده است.
ماه مبارک رمضان ماه نزول کتب آسمانی است .ماهی که در ششم آن تورات در دوازدهم آن «انجیل» و در هجدهمش«زبور» و در بیست وسوم (به احتمال زیاد) یعنی شب قدر قرآن نازل شده است.
در شب قدر وسیله‌های هدایت بشر بر قلب مبارک پیامبر رحمت حضرت محمد(ص) نازل شده است.
شبی که قرآن در وصف آن می‌فرماید: «لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْر».شبی که عبادت آن از هزار ماه برتر و بهتر است و مقدرات یک سال توسط ملائکه الهی تا طلوع فجر کتابت می‌شود.
امام صادق علیه السلام فرمودند: «از کتاب خدا استفاده می‌شود که شماره ماه‌های سال نزد خداوند دوازده ماه است و سرآمد ماهها ماه رمضان است و قلب ماه رمضان، لیله‌القدر است»
شب قدر فقط مخصوص به آن شب و سالی که قرآن در آن نازل شد، نیست بلکه با تکرار سال، آن شب هم تکرار می‌شود، از این رو در هر سال قمری که یک ماه آن مخصوص ماه رمضان است شب قدری وجود دارد که امور سال آینده، اندازه‌گیری می‌شود. زیرا این فرض احتمال دارد که قرآن یکپارچه در یکی از شبهای قدر چهارده قرن گذشته نازل شده باشد، ولی این فرض معنا ندارد که در آن شب حوادث تمامی قرن‌های گذشته و آینده تعیین گردد و در هر سال تمام امور سال آینده تقدیر می‌شود.
در شب قدر ملائکه‌ها از آسمان بر روی زمین فرود می‌آیند و باید بر قلب شخص معصومی نازل شوند که این شخصیت معصوم در زمان رسول الله (ص) وجود مبارک خود ایشان است که در شب قدر ملائکه و فرشته‌های خدا از آسمان بر قلب پیغمبر نازل می‌شدند. بنا بر آیه ۹۷ سوره بقره («نَزَّلَهُ عَلی قَلْبِک» به فرمان خدا بر دل تو نازل کرده است) تا ۶۳ سالگی آن حضرت. بعد از پیامبر (ص) هم ملائکه و فرشته‌های خدا نزد کسی می‌روند که صفات و اخلاق و روحیاتش مثل پیامبر باشد که همان رهبران معصوم (ع) ما می‌باشند. در این زمان هم که سر تا سر آن را گمراهی و آلودگی فرا گرفته باید شخصی چون پیغمبر باشد که شب قدر فرشتگان بر او نازل شوند، که این جز با اثبات وجود حضرت مهدی قابل تطبیق نیست و در این شب‌ها ملائکه خدمت حضرت مهدی (عج) می‌رسند و اعمال تمام موجودات در این شب تا سال دیگر برنامه ریزی می‌شود.
انجام اعمال این شب که مهم‌ترین آن‌ها: احیاء و زنده نگه داشتن این شب است که در سرنوشت ما تأثیر بسزایی دارد به طوری که باعث آمرزش گناهان، رفع حوائج، تقرب به خدا و روزی فراخ می‌شود. لیله القدر، شب مبارک، سرنوشت ساز و با منزلتی است که پیامبر صلی الله علیه وآله درباره‌ی آن فرمودند: خداوند درآن شب تقدیر و سرنوشتی که در روز قیامت خواهد بود، حکم و قضا و اندازه گیری می‌نماید و در آنچه خدا فرمان خواهد داد ولایت حضرت علی (ع) و امامان از نسل آن حضرت خواهد بود تا روز قیامت است.
امام صادق علیه السلام فرموده است: شب قدر آغاز و انجام سال است و همچنین امام کاظم علیه السلام فرموده است: هر کس شب قدر غسل کند و تا طلوع سپیده شبزندهداری نماید، از گناهان خود بیرون میرود.
خداوند متعال در آیه ۳ سوره دخان چنین فرموده است: «إِنَّا أَنزَلْنَهُ فیِ لَیْلَهٍ مُّبَرَکَه إِنَّا کُنَّا مُنذِرِین» ما آن را (یک جا) در شبی پربرکت (که شب قدر است) فرو فرستادیم، زیرا ما همواره (طبق سنّت جاریه خود) بیم‌دهنده (جهانیان) بوده‌ایم. به طور مسلم ما قرآن را (که سند حقانیت پیامبر اسلام است) در شبی پربرکت نازل کردیم و کلمه «مبارک» از ماده «برکت» به معنی سودمند و جاویدان و پردوام است؛ و ضد آن کلمه «شوم» است.
همان‌طور که مبارک بودن قرآن از جهت زمان در آیه ۳ سوره دخان بیان شد، بنابر روایتی مبارک بودن شب قدر از همان آیه مورد ذکر می‌باشد.
حمران از امام ابو جعفر (ع) در باره معنای قول خدای عزّ و جلّ: «إِنَّا أَنزَلْنَهُ فیِ لَیْلَهٍ مُّبَرَکَه» سؤال کرد: امام فرمود: آن شب مبارک، شب قدر است، و آن هر سال در ماه رمضان در ده شب آخر آن ماه است، و قرآن جز در شب قدر نازل نشده است، که خدای عزّ و جلّ در این باره در آیه ۴ همین سوره فرموده است: «فیها یُفْرَقُ کُلُّ أَمْرٍ حَکیم .»
فرمود: در شب قدر هر چیزی از خیر یا شرّ، یا طاعت یا معصیت، یا مولود یا اجل یا رزق که در آن سال تا سال آینده و شب قدر بعد تحقّق می‌یابد مقدّر می‌شود، پس هر چیز که در آن شب تقدیر شود و به امضای قضا برسد، آن چیز امری حتمی، و تخلّف ناپذیر است، و خدای عزّ و جلّ را در باره آن مشیّتی است.
محمد بن مسلم از حمران روایت کرده که از امام باقر (ع): پرسیدم منظور خدای تعالی از اینکه فرمود: شب قدر بهتر است از هزار شب است چیست؟ فرمود انجام عمل صالح از نماز و زکات و انواع خیرات در آن شب بهتر است از همان اعمال در هزار ماهی که در آن شب قدر نباشد، و اگر خدای تعالی پادش اعمال خیر مؤمنین را مضاعف نمی‌کرد، مؤمنین بجایی نمی‌رسیدند، ولی خدا پاداش حسنات ایشان را مضاعف می‌کند.
در کلام خداوند متعال آیه‌ای که معلوم کند شب قدر چه شبی بوده است دیده نمی‌شود به جز آیه ۱۸۵ سوره مبارکه بقره «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآن» که می‌فرماید: قرآن یکپارچه در ماه رمضان نازل شده، و با انضمام این آیه با آیه ۱ سوره قدر: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْله الْقَدْر» همانا ما قرآن را در شب قدر نازل کردیم، معلوم می‌شود که شب قدر، یکی از شبهای ماه رمضان است.
در این باره احادیثی وجود دارد که مختصرا تعدادی از آن‌ها را بیان می‌کنیم:
رسول خدا(ص) فرمود: «شب قدر را در روزهای فرد، ده روز آخر ماه مبارک رمضان بجویید». (۱۶)
امام صادق (ع) در حالی که بیمار بودند، خواستند که شب بیست و سوم ایشان را به مسجد ببرند.
حضرت زهرا سلام الله علیها در این شب، با پاشیدن آب به صورت بچه‌ها، مانع خواب آن‌ها می‌شدند.
محمّد بن حمران، از سفیان بن سمط روایت کرده است که گفت: از امام صادق (ع) درباره شبهای امیدواری در ماه رمضان سؤال کردم، امام فرمود:آن شب‌ها شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوّم است، گفتم: پس اگر مانعی یا علّتی گریبان‌گیر انسان شود، کدام یک از این سه شب می‌تواند مورد اعتماد باشد؟ امام فرمود: بیست و سوّم.
از امام صادق (ع) از شب قدر پرسیدم، فرمود در نوزدهم رمضان و بیست و یکم و بیست و سوم جستجویش کن.
و از روایاتی دیگر استفاده می‌شود که شب قدر خصوص بیست و سوم است، و اگر آن را معین نکرده‌اند به خاطر تعظیم امر آن بوده، تا بندگان خدا با گناهان خود به امر آن اهانت نکنند.
شیخ صدوق می‌گوید که بیشتر مشایخ و استادان ما که خداوند از همه‌شان خشنود باشد در این موضوع اتفاق دارند که شب قدر شب بیست و سوم ماه رمضان است.
و نیز در تفسیر عیاشی از یکی از دو امام محمد باقر و صادق (ع) آمده که فرمود: شب بیست و سوم همان شب جهنی (نام شخص) است، و حدیث جهنی این است که این شخص گفت: به رسول خدا (ص) عرضه داشتم: منزل من از مدینه دور است، دستورم بده در شب معینی داخل مدینه شوم فرمود: شب بیست و سوم داخل شو.
پس معلوم می‌شود از تمام روایات مختلفی که از اهل بیت (ع) وارد شده در این اتفاق دارند که: شب قدر تا روز قیامت باقی است، و همه‌ساله تکرار می‌شود، و نیز لیله القدر شبی از شبهای رمضان، و نیز یکی از سه شب نوزدهم و بیست و یکم و بیست و سوم است، اما شب بیست و سوم از تمام این شب‌ها مهم‌تر و از اهمیت ویژه‌ای بر خوردار است.
پیامبر (ص) درباره نشانه های شب قدر فرمودند،که آن شب، شبی سهل و معتدلی است در حالی که نه گرم و نه سرد است و خورشید در صبح آن طلوع می‌کند در حالی که شعاعی و نوری برای آن نیست.
از امام باقر (ع) و یا ابو عبد اللَّه صادق (ع) سوال شد که: شب قدر، با چه علامت یا نشانه‌ای شناخته می‌شود، ایشان فرمودند: نشانه شب قدر آن است که نسیم آن شب مطبوع و دلاویز می‌شود: اگر فصل گرما باشد، سوز گرما به سردی و خنکی می‌گراید و اگر فصل سرما باشد، سوز سرما به گرمی می‌گراید، به حدّی که مطبوع می‌شود.
امام ابو جعفر محمد باقر (ع) فرمود: هنگامی که پیامبر (ص) از عرفات بازگشت، به سوی منی حرکت کردند، و به مسجد «خیف» رسید؛ مردم اطراف آن حضرت گرد آمدند و در مورد شب قدر، از آن حضرت سؤال می‌کردند، آن حضرت فرمودند: ای مردم! بدانید که هر کس ماه رمضان بر او وارد شود، در حالی که سالم و پیراسته از عیب و مرض باشد، و روزهای آن ماه را، روزه بگیرد، و بخشی از شبهای آن ماه را به تلاوت قرآن و دعا مشغول گردد، و بر نمازهای واجب خود مواظبت کند، و به اعمال جمعه‌های آن مداومت نماید، و با دقت در اعمال و رفتار خود، به طرف عیدش (عید فطر) بشتابد، او شب قدر را درک کرده است و به توفیق خدای عزّ و جلّ دست یافته است.
امام (ع) فرمود: چه سهل است احیای چهار شب در برابر آنچه تو می‌طلبی!
گفتم: فدایت شوم، سلیمان بن خالد روایت کرده است که، در شب نوزدهم نام کسانی که مقدّر است تا به حجّ روند، نوشته می‌شود، امام (ع) فرمود: ای ابا محمّد نام جمعیت واردین و وافدین حجّ و بلاها و مرگ‌ها و روزی‌ها و همه حوادثی که تا شب قدر سال آینده اتّفاق می‌افتد، در شب قدر نوشته می‌شود، پس آن‌ها را درشب بیست و یکم و بیست و سوّم طلب کن، و در هر یک از آن دو شب صد رکعت نماز بجا آور، و اگر می‌توانی آن دو شب را تا روشن شدن هوا احیا بدار، و در آن دو شب غسل کن، راوی گفت: گفتم: اگر نتوانم آن نماز را ایستاده بجا آورم؟ فرمود نشسته بجا آور، گفتم: پس اگر نتوانم نشسته بجا آورم؟ فرمود: در بسترت بجا آور، گفتم: پس اگر نتوانم؟ فرمود: باکی بر تو نیست که در اوّل شب با اندکی خواب چشم خود را گرم کنی. زیرا در ماه مبارک رمضان درهای آسمان گشوده، و شیاطین به بند کشیده شده، و اعمال (اعمال مؤمنین) پذیرفته می‌شود، خوب ماهی است ماه رمضان، در زمان رسول خدا (ص) این ماه را مرزوق می‌نامیدند.
در حدیثی طولانی از پیامبر اکرم (ص) می‌خوانیم که حضرت موسی (ع) به خدا عرض کرد:
خدایا مقام قرب تو را می‌خواهم، پاسخ آمد: «قُرْبی لِمَن اسْتَیْقَظَ لَیْلَهَ الْقَدْر» قرب من، در بیداری شب قدر است.
عرضه داشت: پروردگارا، رحمتت را خواستارم، پاسخ آمد: «رَحْمَتی لِمَنْ رَحمَ الْمَساکِینَ لَیلهَ الْقَدر» رحمت من در ترحّم بر مساکین در شب قدر است.
گفت: خدایا، جواز عبور از صراط می‌خواهم، پاسخ آمد: «ذلِکَ لِمَنْ تَصَدَّقَ بِصَدَقَهٍ لَیْلَهَ الْقَدْر» رمز عبور از صراط، صدقه در شب قدر است.
عرض کرد: خدایا بهشت و نعمت‌های آن را می‌طلبم. پاسخ آمد: «ذلک لِمَنْ سَبَّحَ تَسْبیحَه فی لیلهِ القدر» دستیابی به آن، در گرو تسبیح گفتن در شب قدر است.
عرضه داشت: پروردگارا، خواهان نجات از آتش دوزخم. پاسخ آمد: «ذلک لِمَنْ اسْتَغْفَرَ فِی لَیلهِ الْقَدْر» رمز نجات از دوزخ، استغفار در شب قدر است.
در پایان گفت: خدایا رضای تو را می‌طلبم. پاسخ آمد: «رِضایَ لِمَنْ صَلّی رَکْعَتَینِ فِی لَیلهِ الْقَدْر» کسی مشمول رضای من است که در شب قدر، نماز بگذارد.
آنچه در خصوص شب قدر باید به آن توجه ویژه داشته باشیم این است که نباید از فضیلت این شب‌ها غافل باشیم و برای درک این ایام از ائمه معصومین (ع) الگو بگیریم؛ چنانچه که حضرت فاطمه (س) در شب قدر کودکان را تا سحر بیدار نگه می‌داشتند تا شب قدر را درک کنند.
طبق آیات قرآن کریم، خداوند در شب قدر برکات بسیاری قرار داده است و اگر انسان خود را مقید به ترک گناه کند و به مناجات و قرائت قرآن توجه داشته باشد خداوند نعمت درک شب قدر را به وی عنایت خواهد کردو این در صورتی است که نسبت به ماه مبارک رمضان و مخصوصا شب قدر معرفت کافی داشته باشیم .
در کنار توجه بیشتر به توبه، عمل به قرآن و احادیث اهل‌بیت(ع)، دعا برای حل مشکلات مسلمانان از جمله بهترین اعمال مهم در شب قدر است. لذا همگان باید از شبهای قدر بهترین استفاده را ببرند.
خوشا به حال آن کس که از فیض عظیم این شب که شب نزول قرآن است، بهره مند شود و با دعا و مناجات و گریه و توبه، به درگاه حق روى آورد و زمینه تقدیرات ارزشمند و سرنوشت معنوى و روحانى والایى را براى خویش فراهم سازد. و با احیاى شب قدر در صف اصحاب الیمین و رسیدن به افتخار دوستى پیامبر(ص) و آلش علیهم السلام نایل گردد. امید که همه ما جزو این گروه باشیم.
ان شاء الله
التماس دعا