بعثت پیامبر (ص) مطلع کمال اخلاق
روز بعثت حضرت ختمیمرتبت محمد مصطفی صلّی الله علیه و آله و سلّم یکی از گرانقدرترین روزها و اعیاد در دین مبین اسلام است. در این روز حضرت حق نوید انسانی دیگر و جهانی دیگر را داد و پیامبر خویش را از رسالت مهمش آگاه ساخت.
رسول الله صلّی الله علیه و آله و سلّم هدف از بعثت و نبوت خود را در این جمله خلاصه کرده فرمودند: «انِی بعثت لأتمّم مکارم الأخلاق» «من مبعوث شدم تا مکارم و فضیلتهای اخلاقی را به تمامیت برسانم و کامل کنم.»، همین نکته در روایت دیگری در نهجالبلاغه از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام آمده که فرمودند: «یثیروا لهم دفائن العقول» به این مفهوم که انبیاء علیهم السلام مبعوث شدند تا گنجینههای مدفونشده عقل بشری را برانگیخته کنند، گویا به کمال رساندن مکارم اخلاقی و مبعوث کردن گنجینههای عقل، هر دو، با هم در ارتباط هستند. وقتی روش و سبک زندگی شخصیتهای مهم صدر اسلام را مرور میکنیم، این نکته مشخص میشود که اصحاب گرامی پیغمبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله، مانند ابوذر غفاری، سلمان فارسی، عمار یاسر و دیگران تلاش زیادی در مسیر حقگویی، پرهیزکاری، ایثار، خدمت به مردم، شجاعت، عدالت و سایر مکارم اخلاقی داشتند بهطوری که به اوج قلههای کمال و فضایل اخلاقی و دینی رسیدند.
رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله برای اخلاق پسندیده، ایمان و عقیده قلبی و عقلی به نبوت مبعوث شدهاند، چون زمانی که مکارم اخلاقی در وجود انسان و در عقل او به کمال رسیده باشد و انسان با عقل خود آن را پذیرفته و درک کرده باشد، در وجودش پایدار نگه میدارد، به این ترتیب است که اخلاقی که از ایمان و عقل برخاسته است، این اخلاق ظاهری و باطنی او را پاک میکند.
پیامبران الهی علیهم السلام همگی به فضیلتهای اخلاقی توجه داشته و مردم را به این سمت هدایت کردهاند اما این نکته در بعثت حضرت خاتم الانبیاء صلّی اللّه علیه و آله به کمال رسیده است، بر همین اساس بوده که دانشمندان دینی و عالمان اسلامی به این اصل مهم توجه زیادی داشتهاند و برای تهذیب اخلاق در جامعه، فداکاریها و ایثارهای زیادی کردهاند، به این علت که سرچشمه و منبع نهضت عالمگیر اسلام، همان اخلاق نیکو و فضیلتهایی است که بر اثر نبوت حضرت محمّد صلّی اللّه علیه و آله به جامعه ارائه شد.
در روایتی از پیغمبر اسلام صلّی اللّه علیه و آله آمده که حضرت فرمودند: «إنّی بعثت معلّماً» به این معنا که “من بهعنوان یک معلم مبعوث شدهام”، درواقع آن حضرت معلم بشریت است که در طول ۲۳ سال رسالت و نبوت خود، زحمات زیادی برای مردم در طول تاریخ کشیدند که جامعه جهانی مدیون زحمات و تلاشهای آن حضرت است. در زمینه شخصیت و تلاشهای آن حضرت مطالب بسیاری زیادی وجود دارد که همگی ثابت میکند هدف نبی مکرّم اسلام رشد عقلی و اخلاقی بشریت بوده و این دو، همراه و همگام هم خواهند بود.
در دوران جاهلیت از نظر پرستش و عبادت کار انسان آن دوران به جایی رسیده بود که جای خالق و مخلوق را تغییر داده بود و نمیدانست، درواقع انحطاط عقلی انسان بهحدی بود که مخلوق و درستکرده دست خود را خالق خود مینامید، با دست خودشان بت میساختند و از روی جاهلیت آن را خالق خود میدانستند و میپرستیدند.
از سوی دیگر در سبک زندگی مردم آن دوران مشاهده میشد که در همه امور به قعر تاریکیها و جهالت فرو رفته بودند، دختران را که به عنوان نعمت به آنها داده میشد، زنده به گور میکردند و از داشتن دختر، خجالتزده بودند. در زمینههای اقتصادی به شدت اهل ربا و قمار بودند و درآمدهای حرام داشتند. روابط درون خانوادگی و اجتماعی به شدت نزول کرده و فرهنگ غلطی بر زندگی آنها حاکم شده بود.
تمام آنچه در مورد جاهلیت و دوران قبل از بعثت نبی مکرم اسلام عنوان میشود، گویا تنها برای مردم سرزمین عربستان بوده است. این در حالی است که حتی یونانیان آن زمان که در علم فلسفه فعال بودند، باور داشتند که موجودات زنده سه نوع هستند، شامل: انسان، حیوان و زن! درواقع زنان را جزء انسانها نمیدانستند و بر طبق همین باور غلط و اندیشه منحرفانه، زنان را از هر نوع حقوق انسانی دور میدانستند و آنها را مثل حیوانات خرید و فروش میکردند.
در این شرایط میتوان نگاه کرامت اسلام به زنان را در نظر گرفت و تأثیر فرهنگ اصیل اسلامی در سوی گیری و بهبود سبک زندگی انسانها درک کرد. نهتنها در عربستان، بلکه حتی در چین هم مردم دختران خود را زنده به گور میکردند. حتی مردم چین، با تولد دختران پای او را در همان دوران نوزادی در سرب داغ میگذاشتند تا پای او فلج شود و وقتی بزرگ شد، نتواند از خانه خارج شود.
در زمینه خوراک هم چیزی نبود که انسانهای آن دوران نخورند. همان طور که در خطبه ۲۶ نهج البلاغه میخوانیم که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام در این باره میفرمایند: «آبهای آلوده مینوشیدید و غذاهای ناگوار میخوردید. خون یکدیگر را به ناحق میریختید و پیوند خویشاوندی را میبریدید بتها میان شما پرستش میشد و مفاسد و گناهان، شما را فرا گرفته بود.» همه این گرفتاریها به دلیل نداشتن علم و اخلاق بود که موجب این اندازه از انحطاط فرهنگی شده بود.
اولین حرکت رسول خدا صلیالله علیه و آله اینگونه تبیین شد که « بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ؛ اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّک الَّذِی خَلَقَ؛ خَلَقَ الْإِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ؛ اقْرَأْ وَرَبُّک الْأَکرَمُ؛ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ؛ عَلَّمَ الْإِنسَانَ مَا لَمْ یعْلَمْ» «به نام خداوند بخشنده بخشایشگر؛ بخوان به نام پروردگارت که (جهان را) آفرید، همان کس که انسان را از خون بستهای خلق کرد. بخوان که پروردگارت (از همه) بزرگوارتر است؛ همان کسی که به وسیله قلم تعلیم نمود و به انسان آنچه را نمیدانست یاد داد.» درواقع اولین آیاتی که در غار حرا بر نبی مکرم اسلام نازل شد، دستور به عقل و اخلاق بود. در وهله اول میفرماید که به نام جلاله «الله» و خدای واحد بخوان، یعنی اول توحید را درست کن و در وهله دوم علم انسانها را بالا ببر و ارتقاء بده. در سایه همین ایمان و علم است که انسان به کمال میرسد.
بعثت در حقیقت، نقطه آغازین اسلام است. دین اسلام که در سال های نخستین خود با پیروانی اندک و در شرایط سخت آغاز شد، بعدها در سراسر جهان انتشار یافت و دل های فراوانی را به سوی خود جذب کرد. این اتفاق بزرگ، در روز دوشنبه ۲۷ رجب سال چهلم عام الفیل روی داد.
ستارهای بدرخشید و ماه مجلس شد
دل رمیده ما را رفیق و مونس شد
نگار من که به مکتب نرفت و خط ننوشت
به غمزه مسئله آموز صد مُدرّس شد
با بعثت رسول خدا(ص) یک برنامه کامل و جامع برای انسان به ارمغان آورده شد. اگر خاتم پیامبران به رسالت برانگیخته نشده بود، امروز اثری از تمدن درخشان اسلامی و برترین فرهنگ ها، یعنی فرهنگ اسلامی نبود و به بیان دیگر، از این همه دستاوردهای مادی و معنوی در این جهان پهناور، خبری نبود. بعثت، انقلاب بزرگ بر ضد جهل، گمراهی، فساد و تباهی است. مبعث، پیام آور عدالت، اخلاق و کرامت انسانی است. پیام مبعث، خروج انسان از ظلمت و حرکت به سوی نور است. بزرگ ترین و زیباترین ره آورد مبعث، را می توان قرآن کریم دانست. بعثت، تجلی انوار الهی طلوع خورشید درخشان خاتمیت است. بعثت حضرت محمد مصطفی(ص)، تفسیر چگونه انسان زیستن و خوب بودن است. معنویت و توجه به مبدأ آفرینش میوه بعثت رسول الله(ص) است. بعثت، روز توحید و آزادگی است. با بعثت حضرت محمد مصطفی(ص) جهانی مبعوث شد. این واقعه، انفجار نور درخشان الهی، در ظلمات جهل و خرافات بود. بعثت، نشانه مهرورزی خدا با خاکیان و باران رحمت بی حد او بر زمینیان است. بعثت، امید انسان به فردایی روشن است، روز شکست اهریمن و شرک و روز جهانی شدن دین اسلام است. بعثت، بهار آفرینش است. پیام مهم بعثت، تحول است. تحول و چرخش کامل از همه انحراف ها و بدی ها و حال خود را تبدیل به احسن حال کردن و به سوی نیکی ها و ارزش ها و مکارم اخلاق حرکت کردن است. پیام این روز، ایمان، رجا، وفا، رافت، عفت، عدل، اخلاص، شکرگزاری، دانایی و گذشت صداقت مهربانی تلاش همیشگی و خستگی ناپذیر برای رسیدن به قله سعادت است. ما مسلمان ها وظیفه داریم در هر جا و هر زمان که هستیم، محیط خود را از آلودگی، سستی، تبعیض و پلیدی پاک و دنیا را به محیطی امن و پاک تبدیل کنیم تا در پرتو آموزه های آسمانی رسول خدا(ص) در دنیا و آخرت، دل شاد و پیروز باشیم. بعثت رسول خدا(ص)، حکایت پایان یافته ای نیست بلکه مساله امروز و فردای ماست. همه انسان های دیروز و امروز و فردا و فرداها مخاطب ایشان هستند، زمانی که فرمود: «قولوا لا اله الا الله تفلحوا» آری! رستگاری، نتیجه حتمی اقرار و زیر چتر توحید قرار گرفتن است. بعثت رسول خدا(ص)، از نظر تاریخی، فقط یک بار و در چهارده قرن پیش رخ داده است، ولی این حادثه، برخلاف دیگر حوادث تاریخی، یک حادثه تمام شده نیست، بلکه فرآیندی است که همواره دوام و جریان دارد.
امروز بر همه ما فرض است، به برکت آموزه های رسول خوبی ها، پیامبر اعظم(ص)، با رعایت اخلاق اسلامی در کنار هم، با همدلی و همبستگی، مودت و ایثار، زندگی سعادتمندی را برای جامعه خود رقم بزنیم.
(دکتر محمدمهدی مومنی ها)