وحدت عامل اقتدار امت اسلامی
(دکتر محمدمهدی مومنی ها – دبیرکل بنیاد بین المللی تکریم ادیان و مذاهب)
برپایی همدلی ، دوستی و هـمـبـسـتـگـی میان همه مسلمانان و اتحاد ملّی که در آموزه های اسلامی و دستورات قرآن کـریم به آن سفارش زیادی شده است از دغدغه های علما و اندیشمندان مـسـلمـان بـه ویژه رهبر معظم انقلاب اسلامی است .
بی شک یکی از عوامل پیشرفت ملت‌ها و رمز پیروزی آنان، پیوند و اتحاد بوده است، همانگونه‌ای که با اتحاد قطرات آب، سدهای بزرگ شکل می گیرند و با پیوستن جوی‌های کوچک به همدیگر رودخانه‌های عظیم ایجاد می‌شود، با اتحاد انسان‌ها نیز صفوف بزرگی تشکیل می‌شود که دشمن با نظاره آن به وحشت افتاده و فکر تجاوز به آنان را برای همیشه از سر بیرون می‌کند (تُرْهِبُونَ بِهِی عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّکُمْ) (انفال: آیه۶۰)
دیـن پدیده ای عمیق و ریشه دار در زندگی انسان به شمار می رود؛ در واقع دین بیانگر و تبلور ویژگی تفکر و درک بشری است که انسان را از دیگر مخلوقات متمایز می سازد. ویـژگـی تـفـکـر در انـسـان سـبـب مـی شـود تـا او بـه دنبال مبداء پیدایش ، هدف از خلقت ، سرنوشت انسان ، نیز قدرت آفریننده و ارتباط انسان با این قدرت بگردد و آنچه که پاسخ این سؤ الات آدمی را می دهد، دین و عقیده اوست .
از آنـجـا کـه انسان موجودی است برخوردار از اندیشه و فهم ، از همان آغاز حیات بشری ، دین همراه و همزاد او بوده ؛ به همین دلیل بعضی از دانشمندان تاریخ ادیان معتقدند که دین بـا آغـاز تـاریـخ حـیـات بـشـری روی زمـیـن ، یـعـنـی حـدود دو مـیـلیـون سال پیش آغاز گشته است .
از ایـن رو شـمـار بـسـیـاری از مـورخـان بـاور دارنـد کـه در طـول تـاریخ ، ملل و جوامع زیادی بوده اند که از هیچ علم ، دانش ، هنر، فلسفه و تمدنی برخوردار نبوده اند، اما هیچ جامعه انسانی را بدون دین نمی توان یافت .
نقش پیامبران در تبلیغ رسالت و دین خداوند بسیار با اهمیت است، بـا توجه به آیات قرآن کریم درباره ادیان ، در می یابیم که آیات بسیاری به این موضوع اشاره داشته است.
اول : وجـود تـنـوع و تـعـدد دیـنی و مذهبی را نمی توان نادیده انگاشت .
دوم : مـؤمـن در دعـوت دیـگـران بـه دیـن خـود بـایـد شـیـوه مـناسب را در پیش گرفته ، از جدل و جنجال بپرهیزد: “با حکمت و اندرز نیکو به راه پروردگارت دعوت کن” (نحل : ۱۲۵)
سـوم : انـسـان در دیـنـداری و انتخاب عقیده باید رسیدن به حقیقت را هدف خویش قرار دهد، پس برای جستجوی حقیقت و یافتن راه راست نسبت به ادیان و آرای دیگر نیز باید تحقیق و بـررسـی نـمـود”آنـان کـه بـه سـخـن گـوش فـرا مـی دهـنـد و بهترین آن را پیروی می کنند. (زمر: ۱۸)
گفتگو و مباحثه مـیـان ادیـان و مذاهب نـیـز بـایـد در فـضـایـی کـامـلا آرام و بـراسـاس احـتـرام مـتـقـابـل و تکریم انـجـام گـیـرد تـا نـتـیـجـه بـخـش بـاشـد: “و بـا اهل کتاب جز به (شیوه ای ) که بهتر است مجادله مکنید.” (عنکبوت : ۴۶)
چـهـارم : اخـتـلاف ببین ادیـان و مذاهب نـبـایـد بـه درگـیـری و نـزاع مـنـجـر شود؛ زیرا اصـل و اسـاس در مـیـان مـردم جـهـان ، هـمـزیـسـتـی مـسالمت آمیز و یکپارچگی و داشتن روابط بـراسـاس احـترام متقابل می باشد؛ البته اگر کسی در پی دشمنی با مخالفان برآید، باید با او برخورد کرد: “خدا شما را از کسانی که در کار دین با شما نجنگیده و شما را از دیـارتان بیرون نکرده اند، باز نمی دارد که با آنان نیکی کنید و با ایشان عدالت ورزید.” (ممتحنه : ۸).
البته اسلام از جریحه دار کردن احساسات پیروان دیگر ادیان و مذاهب و افرادی که با ما هم عقیده نیستند نهی کرده ، حتی اگر بت پـرسـت بـاشـند؛ زیرا ناسزاگویی به مقدسات دینی آنان باعث می گردد که آنان نیز بـه مـقدسات مسلمانان توهین کنند و ناسزا گویند: “و آنهایی را که جز خدا را می خوانند دشنام مدهید که آنان از روی دشمنی (و) به نادانی خدا را دشنام خواهند داد.” ( انعام : ۱۰۸)
قرآن مجید ملل اسلامی را به سوی یگانه عامل وحدت، «تمسک به حبل اللّه» دعوت می‌کند، و از هر گونه تفرقه برحذر می‌دارد: “وَاعْتَصِمُواْ بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِیعًا وَلاَ تَفَرَّقُواْ” (آل عمران : آیه۱۰۳) .
بلکه اختلاف و پراکندگی و به جان هم افتادن را یکی از بدترین عذاب‌ها به شمار می‌آورد: «قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَی اَن یَبْعَثَ عَلَیْکُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِکُمْ اَوْمِن تَحْتِ اَرْجُلِکُمْ اَوْ یَلْبِسَکُمْ شِیَعًا وَیُذِیقَ بَعْضَکُم بَاْسَ بَعْض؛ (انعام: آیه۶۵)
بگو او تواناست که از بالای سرتان یا از زیر پاهایتان عذابی بر شما بفرستد، یا شما را گروه گروه به هم‌اندازد (و دچار تفرقه سازد) و عذاب بعضی از شما را به بعضی دیگر بچشاند.»
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم) می‌فرماید: تمام مسلمانان عالم اعضاء یکدیگر هستند و همه آنان بمنزله یک جسد می‌باشند، که اگر عضوی از آن به درد آید سایر اعضاء نیز متاثّر خواهد شد.
ارزش هـا، مـفـاهـیـم و آمـوزه هـای اسـلام ، دارای افقی جهانی و انسانی است که تمام اقوام ، نژادها و ملت ها را در برمی گیرد. در آغاز اسلام، کسانی که به این دین الهی گرویدند و در راه اعـتـلای آن از نژادها و اقـوام مـخـتـلف تـلاش و مـجـاهـدت کردند و در بـنـای جـامـعه اسلامی شرکت داشتند . در واقع جامعه اسلامی براساس تـنـوع سـلمـان فـارسـی ، صـهـیـب رومـی و بـلال حبشی از جمله کسانی هستند که در پدید آوردن جامعه اسلامی ، در کنار مردان سرزمین حجاز به شکل زیبایی درخشیدند.
اگر به هویت شخصیت ها و دانشمندان اسلامی نگاهی گذرا بیفکنیم ، می بینیم ، که افراد مختلفی با ملیت ها و قومیت های متفاوت در پی ریزی تمدن رفیع اسلامی سهم داشته اند؛ این موضوع نشان می دهد که اسلام ، دینی است که همه ملت ها را از عرب ، فارس ، ترک ، کـرد، سیاه و… را در آغوش خود گرفته و همگی در سایه ارزش های اسلامی در بنای این تمدن دست به دست هم داده اند.
مسلمانان در فهم مسایل عقیدتی و فقهی به دو منبع اساسی کتاب خداوند و سنت پیامبر(ص) اسـتـنـاد مـی جـویـنـد؛ ایـنـان بـا ابـزار عـقـل و انـدیـشـه بـه بـرداشـت مـسـایـل دیـنـی از ایـن دو مـنـبـع پـرفیض الهام می جویند و همین امر سبب گشوده شدن باب اجتهاد، گستردگی و تعدد آراء و اختلاف در نتایج و برداشت ها شده است .
تـفـاوت بـرداشـت هـا از نـص شـرعـی ، از هـمان آغاز و در زمان پیامبر(ص ) نیز اتفاق می افـتـاد، امـا آن حـضـرت مـتـعـرض آن نـمـی شـدنـد، زیرا امری کاملا طبیعی بود.
هم چـنین در میزان حفظ و پذیرش سنت نبوی میان مسلمانان اختلاف به چشم می خورد. زیرا گـاهـی صـحـابـه یـا فـقـیـهـی بـر حـدیـثـی از پـیـامـبـر(ص ) دسـت مـی یـافـت و به آن عـمـل می کرد؛ در حالی که دیگر اصحاب از آن اطلاعی نداشتند و همین موضوع سبب اختلاف در بـرداشـت از مـسـایـل مـی شد. هم چنین عوامل دیگری نیز بودند که زمینه تفاوت برداشت اصحاب از سیره نبوی را فراهم می کرد.
بـه ایـن تـرتـیـب بـا گـذشـت زمان در تاریخ اسلام مکاتب فکری متنوعی پدید آمد و سبب تـشـکـیـل مـذاهب فقهی و عقیدتی در میان مسلمانان گشت . البته همیشه تنوع فقهی و فکری مـستـلزم بـروز اخـتـلاف و ایـجـاد تـفـرقـه نـمـی بـاشـد، بـلکـه در مـراحـل اولیـه تـشکیل این مذاهب در دوران طلایی تاریخ امت اسلامی ، نه تنها تعدد آرا سبب تـفرقه نبود بلکه فضایی فراهم کرد برای غنی سازی فقه اسلامی و بهره گیری از آرا و دیـگـر نـظـرات . بـه ویـژه ائمـه مـذاهـب کـه بـا یـکـدیـگـر ارتـبـاط و تعامل داشتند، حتی اگر دلایل طرف دیگر را منطقی می دیدند، دست از رای و نظر خویش می کشیدند.
بـدیـن گـونـه بـا ظـهور مکاتب فکری و جریان های فقهی مختلف ، دستاورد بزرگی در زمینه فقه و اندیشه اسلامی نصیب مسلمانان گشت .
مـسـلمـانـان در بـسـیـاری از مناطق جهان اسلام دارای مذاهب متفاوت می باشند و با وجود اینکه هـمـگـی فرزندان یک دین ، یک میهن و یک ملیت هستند ولی مع الاسف بعضا نمی توانند در یک محیط منسجم با هم همکاری داشته و به طور مسالمت آمیز زندگی کنند و شاهد درگیری و نزاع در میان آنها هـستیم . همه مذاهب اسلامی از قرآن و سـنـت شـریـف نـبـوی سـرچـشـمـه مـی گـیـرنـد و هـمـگـی آنـهـا بـر اصـول مـشترکی اتفاق دارند مانند: ایمان به خداوند، نبوت حضرت محمد(ص )، اعتقاد به آخرت ، وجود قبله واحد یعنی همان کعبه ، نماز، روزه ، زکات . اما معضل تعصب های مذهبی در بسیاری از کشورها و مناطق باعث درگیری های مذهبی بین مسلمانان می شود.
پیامبر اعظم (ص ) مـی فـرمـایـد: کـسـی کـه بـه انـدازه یـک دانـه خـردل عـصـبـیـت در قـلبـش بـاشـد، خـداونـد او را در روز قـیامت با اعراب جاهلیت محشور می گـردانـد و نـیـز مـی فـرماید: کسی که به عصبیت فراخواند، از ما نیست ؛ کسی از روی عصبیت بجنگد از ما نیست و کسی که به عصبیت بمیرد از ما نیست .
بیان صریح قرآن و دیدگاه اسلام در قبول دیگران و همزیستی مسالمت آمیز حتی با پیروان دیگر ادیان و همچنین چالش ها و خطراتی که امروز امت اسلامی را تهدید می کند لزوم رسیدن به وحدت ، انسجام و یکپارچگی را برای امت اسلامی دوچندان می کند.
گلادستون سیاستمدار انگلیسی (۱۸۰۹-۱۸۹۸) و نخست وزیر اسبق بریتانیا می‌گوید: مادامی که قرآن در دست مسلمان‌ها است، اروپا نه می‌تواند بر شرق تسلط یابد و نه احساس امنیت کند.
لزوم توجه به هـمـزیـسـتـی بین مذاهب مختلف باعث اقتدار امت اسلامی می شود؛ بـه ایـن مـعـنـا کـه هـر طـرف بـپـذیـرد کـه طـرف مـقـابـل نـیـز حـق دارد عـقـایـد خـود را داشـتـه بـاشـد و بـه شـعـائر مـذهـبـی خـود عـمـل نـمـایـد و هـمه مردم شهروندانی عادی هستند با حقوق و وظایف یکسان که همگی برای دسـتـیابی به منافع عمومی و دفع خطر مشترک با هم همکاری کنند. دستور اسلام نیز همین اسـت و راه ائمـه اسـلام و عـلمـای بـرجـسـتـه و آگـاه نـیـز چـنـیـن بـوده اسـت . عقل سلیم و منطق نیز حکم می کند که مردمان در یک میهن واحد زندگی مسالمت آمیز پیشه کنند. امام باقر(ع ) نیز می فرماید: مصلحت مردم در زندگی مسالمت آمیز است .
وحدت یک اصل تکوینی است و فطرت انسان او را به سوی وحدت فرا می‌خواند. اتحاد و انسجام عامل مهمی برای قدرتمندی امت اسلام است و وظیفه ی ما است که با تمام توان در جهت حفظ انسجام امت اسلامی و اتحاد تلاش کنیم. اگر امت اسلام حول ارزش‌های الهی، دارای وحدت کلمه باشند بدون شک توطئه‌های دشمنان بی نتیجه مانده و پیشرفت روز افزودن نصیب مسلمانان خواهد شد.
وحدت اسلامی و وحدت بینش و نظر و سخن مسلمانان برای استکبار و دشمنان خطرناک است و این حقیقتی است که امامین انقلاب بارها آن را بیان نموده اند و همگان اذعان دارند که پیروزی امت اسلامی در سایه وحدت بدست می آید و وحدت مهم ترین عامل اقتدار امت اسلام است که خشنودی پروردگار، امنیت ، نفوذ ناپذیری، قدرت در برابر دشمن ، آرامش و پیروزی از برکات متعدد اتحاد و همبستگی مسلمانان است.