تقارن بهار قرآن و بهار طبیعت عاملی برای تعالی در زندگی و اجتماع
آغاز بهار قرآن و ماه مبارک رمضان در آستانه روزهای نوروز رنگ و بوی خاصی به فضای جامعه داده است و عطر گل‌های بهاری با عطر معنویت ماه صیام درهم‌آمیخته و توأمان به مشام انسان‌های بیداردل می‌رسد، که هردو موهبتی گران‌سنگ است.
بهار این هدیه الهی و رستاخیز دوباره طبیعت، طراوت و تازگی را به ارمغان می‌آورد و از سویی ماه تولد قرآن, ماه انس با قرآن, ماه بهار قرآن, و ماه شناخت و بهره بردارى فکرى و عملى از قرآن فرامی‌رسد.
عالم طبیعت، قرآن مصور است که انسان بخشی از معرفت و شناختش را نسبت به افعال الهی و ذات خداوند متعال از این عالم طبیعی دریافت می‌کند.
تقارن بهار طبیعت با بهار قرآن توصیف بهار قرآن برای ماه مبارک رمضان برگرفته از روایتی از امام محمد باقر(ع) است که حضرت می‌فرماید:« لِکُلِّ شَیْءٍ رَبِیعٌ وَ رَبِیعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَانَ؛ برای هر چیزی بهاری است و بهار قرآن ماه رمضان است»، (کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دار الکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ ه ق، ج۲، ص ۶۳۰).
ماهى که در شب قدر آن, قلب پیامبر اکرم(ص) همه قرآن را از امین وحى, فرا گرفت و قرآن از لوح محفوظ بر قلب وسیع و نورانى بزرگ‌ترین پیامبران منعکس شد, ماهى که همه ما با روزه گرفتن و عبادت و مناجات و دعا, با زمینه‌سازی و آمادگى معنوى به استقبال دریافت قرآن می‌رویم, و می‌خواهیم در پرتو آثار پربرکت روزه خالص, و عبادت‌ها و دعاهاى همراه آن, رابطه خود را با قرآن نزدیک‌تر کنیم, و تصمیم بگیریم که خط رابط ما با قرآن همواره استوارتر و محکم‌تر گردد.
قرآن, روح ماه رمضان است که در کالبد آن دمیده شده, و ارزش و عظمت آن را چند برابر کرده است. قرآن, قلب ماه رمضان است, که بدون این قلب و ضربان آن, جوهره حقیقت در رگ‌های حیات معنوى روزه‌داران به جریان نمی‌افتد, قرآن بهار دل‌ها, و ماه رمضان, بهار قرآن است, چنان‌که امام باقر(ع) فرمود: ((لکل شىء ربیع و ربیع القرآن شهر رمضان; براى هر چیز بهارى است, و بهار قرآن ماه رمضان است.
یکی از شباهت‌های ایام نوروز با ماه رمضان، مهمانی رفتن است. یکی از ویژگی‌های مهم ماه رمضان آن است که در این ماه، بندگان خدا به میهمانی خدا دعوت‌شده‌اند، همچنان پیامبر اکرم(ص) در خطبۀ آخرین جمعه ماه شعبان پس از معرفی ماه رمضان فرمود: «هُوَ شَهْرٌ دُعیتُمْ فیهِ إِلَی ضِیافَهِ اللَّهِ، ماه رمضان، ماهی است که در آن به میهمانی خدا دعوت‌شده‌اید.»(وسائل الشیعه، ج ۱۰، ص ۳۱۳، ابواب احکام شهر رمضان، باب ۱۸، ح ۲۰).
در تعابیر اهل بیت(ع) و امیرمومنان(ع) آمده است که “هر روزی که در آن معصیت خدا نشود عید است”، این به آن معنا است که ما فقط به دنبال روزی به نام عید نوروز نیستیم، بلکه هر موقعیتی که ما را به خداوند نزدیک و از شیطان و هوای نفس دور می‌کند، عید است چرا که فصل رویش، شکوفایی و تنفس معنوی ما است.
آموزه‌های دین مبین اسلام بر صلح و مهربانی و مصالحه سفارش فراوانی دارند زیرا اسلام دین عطوفت و نیکویی و طرفدار آشتی و دوستی است و نام اسلام نیز به معنای «سلامتی و آرامش» می‌باشد . اصالت اسلام در نظر و عمل با صلح است و این دین همواره از جنگ و کینه‌توزی پرهیز می‌کند. برپایه تعالیم اسلامی و سیره ائمه اطهار(ع) و پیامبر اکرم(ص) از مسلمانان خواسته‌شده تا شروع‌کننده جنگ نباشند و با صلح و آرامش رفتار کنند و جز به‌قصد دفاع وارد جنگ نشوند.در این میان ماه مبارک رمضان فرصت بسیار ارزشمندی به‌منظور دستیابی به صلح، دوستی و پرهیز از عناد و نفرت است و مجالی مناسب برای همبستگی میان امت اسلام است که شایسته است همگان از آن بهره‌مند شویم تا بتوانیم در مسیر قرب الهی گام برداریم.
نخستین نغمه روحانی رمضان، پیوند دل‌ها و اصلاح بین انسان‌هاست. قرآن کریم بر این نکته تأکید می‌کند: “همانا مؤمنان برادر یکدیگرند. پس بین برادران خود صلح برقرار سازید و پرهیزکار باشید، باشد که مورد لطف رحمت خداوند قرار گیرید.” (حجرات: ۱۰)
ماه مبارک رمضان فرصتی ارزشمند برای تهذیب نفس و منزه ساختن روح و جان انسان از لغزش‌ها و ناپاکی محسوب می‌شود، روزه روح انسان را تلطیف و اراده را قوی و غرایز او را تعدیل می‌سازد؛ به او نیرومندی ارادی مبارزه با حوادث دشوار را می‌بخشد و نفس را چون اسب سرکش مهار می‌کند. بر قلب آدمی نورانیت و صفا می‌بخشد.
بر حکومت عادات و شهوات نفس پایان می‌دهد و او را از بردگی آرزوهای نامشروع که ریشه تمام مفاسد است، رها می‌سازد و انسان آزاد کسی است که هیچ نوع عادت نامطلوب بر او حکومت نکند و با اراده آهنین؛ هواهای نفسانی را سرکوب سازد و روزه پدیدآورنده این آزادگی است.
روزهای پرفضیلتی که مسلمانان زنگارهای کینه و دشمنی را از قلب خویش می‌زدایند و با اتکا بر تعالیم روح‌بخش اسلام برای گسترش صلح و آرامش در میان مسلمانان تلاش می‌کنند. ماه رمضان، ماه صلح و رحمت است و باید اختلافات برچیده شود و حسادت‌ها برداشته شود و قلب آدمی از غیر خدا پاک شود. حفظ زبان از غیبت و دروغ و تهمت، حفظ چشم‌ها از نگاه به نامحرم و صحنه‌های معصیت و پرهیز از مجادله در ماه مبارک رمضان باید موردتوجه ویژه روزه‌داران قرار گیرد و گرنه جز گرسنگی و تشنگی چیزی عاید آنان نمی‌شود.
از برکات این ماه این است که زمینه گسترش صلح و آرامش و همدلی در میان افراد جامعه را مهیا می‌کند و از خصومت جلوگیری می‌کند، این امر خود باعث تحقق آرمان های متعالی دین مبین اسلام می‌شود. خداوند کریم در آیه ۲۰۸ سوره بقره می فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده اید، همگی در صلح و آشتی در آیید و از گام های شیطان پیروی نکنید که او دشمن آشکار شما است.» ماه مبارک رمضان علاوه بر تمام اثرها و برکت های روحی و معنوی، بهاری دلنشین برای همبستگی میان امت واحده اسلامی است.
عصری که در آن زندگی می کنیم، معرکه انواع خشونت ها، کینه ورزی ها و جنگ ها است. جنگ قدرت که در تمام جهان و در کشورهای اسلامی سالیانه قربانیان های زیادی می گیرد و برای خروج از این شرایط راهی به جز وحدت و توسل به ریسمان امن الهی و عمل به دستورات اسلام نیست.
از آنجا که این صلح همواره در معرض خطر قرار داشته ، به همین دلیل انسان ها باید در حفظ آن تلاش کنند. صلح در اسلام ریشه دارد و اسلام بدون صلح معنای واقعی خود را ندارد. منظور از صلح در اسلام، صلح و سازشی که «نام خدا» را که عبارت از عدالت و امنیت عمومی برای مردم است روی کره زمین برقرار سازد. قرآن صلح و دوستی را مایه ی آرامش و امنیت می داند و خواستار برقراری آن توسط انسان ها و بخصوص مسلمانان است. خداوند قبل از جنگ با دشمنان، به صلح با آنان فرا می خواند. ایجاد صلح و دوستی بین افراد باعث جلب رحمت الهی می‌شود. صلح ابتدا باید از فرد شروع شده سپس در سطح وسیع گسترده شود. اسلام به صلح و دوستی با سایر ملل تأکید داشته و خواستار افزایش ارتباط و دوستی با آن هاست.
دین اسلام روحیه جنگ افروزی و کشورگشایی را نفی کرده است و مساله جهاد را به عنوان اقدامی دفاعی، انسان دوستانه و در راستای گسترش صلح و امنیت برای مبارزه با ظلم و بی عدالتی تجویز می‌کند به همین دلیل صلح پایدار و آرامش جزء در پرتو مفاهیم و آموزه‌های متعالی این دین الهی ایجاد نمی‌شود و حلقه اتصال تمام جوامع بشری که از نظر زبان، نژاد و منطقه جغرافیایی متفاوت هستند، تنها در پرتو ایمان به خدا تحقق خواهد یافت.
ماه رمضان که بیانگر معارف اسلامی و فرهنگ دینی به شمار می رود، معیار سنجش خوبی برای توجه دین خدا به اهمیت صلح، آشتی و مهربانی و پرهیز از دشمنی محسوب می‌شود. برای مثال یکی از مساله های محوری در دعاهایی مانند افتتاح، سحر و ابوحمزه ثمالی که خواندن آنها در این ماه سفارش شده است بر کمک به دیگران و ضرورت محبت و همدلی میان مسلمانان تاکید دارد. در این دعاها اشاره به گروه و فرقه خاصی نمی‌شود و مخاطب عام را خطاب قرار می‌دهد.
در دعای روزانه ماه مبارک آمده است، «پروردگارا زندانیان را آزاد کن، گرسنگان را سیر کن، بر فقیران لباس بپوشان.» که نشان دهنده این موضوع است که اشاره به گروهی خاص ندارد. بنابراین فرهنگ اسلامی برگرفته از معارف دعایی و مناجات، هوادار اتحاد و مخالف افتراق، جدایی، چند صدایی و کینه و دشمنی است.
سیره پیامبر و اهل بیت، افراد و گروه های مختلف را از نفرت و کینه ورزی میان مسلمان و غیرمسلمان و پیروان همه ادیان منع می‌کند. آموزه‌های اسلامی همواره بر نوع دوستی و صلح میان مسلمانان به دور از گرایش های قومی و مذهبی تاکید دارد. از این رو در این مکتب بر حفظ صله رحم و ارتباطات قلبی به ویژه در ماه رمضان توجه شده است.
صله رحم و حفظ ارتباط میان خانواده، اقوام، همسایه و آشنایان در ماه رمضان ، حضور در سفرهای افطار جمعی، ضمن زدودن دلخوری ها و ناراحتی ها، فضا را برای ایجاد روابط دوستانه و محبت آمیز به وجود می آورد.
در دنیای ماشینی امروز که موجب تغییر در سبک زندگی انسان ها شده عدم وجود آرامش و احساس خوشبختی در پیوند با تنش های عاطفی و روحی، به شدت احساس می‌شود از این رو حفظ پیوندهای خویشاوندی و دوستانه، انسان را در برابر آسیب های این نوع زندگی محفوظ می دارد و به او آرامش خاطر می‌بخشد و این پناهگاه بودن از اصلی ترین رسالت های دین اسلام است.
رسول خدا (ص) درباره آثار روزه بر روان انسان می فرماید: “کسی که دوست دارد نا آرامی سینه اش (پریشانی دلش) کاهش یابد، ماه رمضان و سه روز از هر ماه را روزه بگیرد.” این عبارات زیبا، بیانگر تاثیر روزه بر روح و روان انسان است که از جمله فواید بیشمار آن محسوب می گردد.
یکی از زیبایی های ماه رمضان این است که خصلت‌های زیبا و نیک را در روزه‌داران وسعت می‌دهد و خصلت های ناپسند را به کمترین میزان می رساند.
شب های قدر فرصت خوبی برای عبادت و بندگی خدا به شمار می رود اما اگر فردی در این شب ها برای آمرزش گناهانش توبه کند در صورتی که در دلش قهر و کینه باشد، توبه او به درگاه الهی پذیرفته نخواهد شد.
خداوند وعده داده است تا در هر روز از ماه رمضان عده ای را از آتش دوزخ برهاند، این وعده الهی نشانگر این مطلب خواهد بود که رحمت عام پروردگار شامل تمام افرادی که روی به درگاه پروردگارمی آوردند، می‌شود.
این ماه مبارک به ایجاد روحیه محبت و دوستی می انجامد و فرد روزه دار خود را ملزم به خوش اخلاقی، صبوری و مهربانی می داند. آغاز ماه رمضان، هنگامه پایان دادن به کشمکش‌ها و دو دستگی هاست. زندگی های امروزی، الفت بین قلبها را کمرنگ نموده و روحیه بی تفاوتی بر زندگی غالب شده است. اما با حلول ماه مبارک رمضان، دل‌ها رنگ آشتی و دوستی و مهربانی بخود می گیرد و رضایت و خشنودی خدا بر همه چیز برتری می یابد.
مهمترین وجه عبادات و اعمال نیکی چون انفاق، احسان، کمک به نیازمندان، بخشش و گذشت که روزه‌داران به آن سفارش شده اند ، بعد اجتماعی و فرهنگی و پیامدهای مثبت آن در سطح جامعه است. عبادت در رمضان وقتی اثرگذار می‌شود که از روزه‌داران انسان های بهتر و مهربان تری بسازد تا اعمال این مؤمنان در سطح جامعه به تمام اجزا و ارکان آن گسترش یابد و جامعه اسلامی به بهترین مکان برای زیست تمام افراد و گروه ها تبدیل گردد.
گرچه روزه دار با عمل عبادی خویش قصد قربت و تقرب به سوی ذات لایزال الهی دارد، ولی این طور نیست که این عمل عبادی در خلا و خارج از اجتماع بشری باشد، بلکه در میان جامعه انسانی است و جامعه انسانی از برکت روزه آثاری نصیبش می شود که تا ماه ها و بلکه تا سال آینده می تواند ادامه داشته باشد. پاک شدن جامعه در مدت ماه مبارک از بزه و تخلفات اجتماعی و ارائه سبک زندگی موحدانه در جامعه دنیازدهٔ امروزی، و بیدار شدن عواطف و احساسات نوع دوستانه و تقویت معنویت در کانون گرم خانواده به واسطهٔ روزه، و تمرین صبر و بردباری عمومی برای جامعهٔ مسلمین، و ارتقای حسن معاشرت اجتماعی و خوش اخلاقی می تواند از جمله آثار و فواید اجتماعی روزه در ماه مبارک رمضان باشد.
این ماه مبارک به ایجاد روحیه محبت و دوستی می انجامد و فرد روزه دار خود را ملزم به خوش اخلاقی، صبوری و مهربانی می داند. به همین سبب در برخورد با مسایل تنش زا در سطح جامعه در طول زندگی روزمره با خودداری از پرخاشگری تلاش دارد تا مشکل ها را با صلح و آشتی برطرف کند. در نتیجه رواج چنین روحیه صلح طلبانه ای بر رفتارهای اجتماعی انسان ها تاثیر می گذارد و از میزان و شدت بی اخلاقی های اجتماعی می کاهد و همین امر زمینه ساز صلح و وفاق در جامعه می گردد و جامعه ای متعالی را در بهترین شرابط ایجاد می نماید که الگویی برای همه جوامع خواهد بود. همچنین پاک شدن جامعه در مدت ماه مبارک از بزه و تخلفات اجتماعی و ارائهٔ سبک زندگی موحدانه در جامعه دنیازدهٔ امروزی، و بیدار شدن عواطف و احساسات نوع دوستانه و تقویت معنویت در کانون گرم خانواده به واسطهٔ روزه، و تمرین صبر و بردباری عمومی برای جامعهٔ مسلمین، و ارتقای حسن معاشرت اجتماعی و خوش اخلاقی از آثار مهم این ماه عزیز و تقارنش با بهار طبیعت است.
(محمدمهدی مؤمنی‌ها)